Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba

Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba
i. taghoy taliwa sa katalagman
Gipangita sa anino sa akong pilok
Ang pundok sa baha, gihinol
Sa kumingking sa among sagum-ot nga buhok
Ang haguros sa bastos nga yamog. Ang taliwa
Sa buntag ug gabii walay kalahian
Sa multong nagpangayo og limos
Nanlimbawot ang among balhibo
Tungod sa singgit nga gisapnay sa among mga puya
Nakigsambunot sa nagkadaiyang alingasngas:
Nagsipok nga mga gangis, nangadyeng mga tiki
Gapasan kaming natugsaw sa Bentana
Patalinghogan ba namo ang kapait sa bakho sa ulan?
O kaha padayon kaming magpabungol-bungol
Sa nagkanuos nga bahakhak sa pikas tampi?
Ah, sa bahakhak nilang dunot, uga nga luha—
Silang naluwas sa katalagman
Sa dalugdog. Magpabuta-buta na ba lang kami
Sa pagpanglipagha sa among panit
Isip timailhan sa pagwara-wara sa alingatong?
Oo, pagadibuhoan nila ang daot
Nga mga panultihon sa udtong-tutok
Kilat silang tunok sa among dugokan
Kilat sila sa nagkutoyng dalugdog
Kilat sila sa halayong lubnganan
Kilat silang nagkamang; itom nga ulod.
Puthawng anino lamang kaming nangagipod
Gikan sa kahapdos sa among pangos.
Alang nila, susama lamang kami sa hangol nga kalag
Way pagka kabalaan, taralong way hinungdan
Sa mini nga Sanhedrin
Manglutaw ang gay-ot namong kalawasan
Ipanigsusi na lang kaha namo sa tuktugaok
Sa mga manok-ihalas. Nalisang kami, lisang kaayo
Nga basin sa pagkahugno sa pal-og, saw-on
Ang gabok namong mga anago
Karon, naglantaw na kami sa sapa, ania na—
Mabalbag na ang sentido sa among mga singgit
Moaslay na ang pus-on sa tuboran
Hinunoa, nasayod kami: dili kami magpakitabang sa rebulto
Sa mga anananggal, dili namo ibaligya ang gilukdo
Nga banga ug kaban. Sanglit nahapnig dinhi ang
Bahandi nga giampingan sa among kaliwatan
Ihangyo namo: sa matag halok sa sawumsom
Pasagdi ninyo, pasagdi ninyong
Magyamyam kami og mga panangpit.
Subling hapyoron ang dughan sa among mga inahan
Gigunitan ni Lulid ang sitro— ang kalipay sa among mga anito
Dili kami moyukbo sa puting diyos.
Bisan mahutdan pa kami sa yuta.
Dili mongisngis ang among mga kinumo
Sanglit yuta man usab ang among sambog.
ii. hukom sa suba ug ang piyak sa nikiladong bantayog
Walay kahulogan ang daling
Pagtuang sa ulan. Tungod kay nagsugwak na
Ang tinubdan sa kaligutgot. Namudlat na ang bangkaw
Sa mga manggugubat sa among kaliwatan
Andam nang ihimugso sa sabakan sa kabaghion,
Ang mga anak sa yuta; sila ang mga libgos nga
Dugay nang gipaabot sa gikatakdang tigpanurok
Dili sila kapugngan bisan sa suwab
Sa tinegre ug binagon . Walay talawan sa among talay,
Ang kasundalohan dili moatras—
Hinunoa, motimbakuwas sa sidsiran sa kahilom
Ang mga bituong day-o
Ania kami nga naglaas sa taming ug sundang
iii. epipaniya sa mga biniyaan
Ipahamtang ko ang gahom sa sungkod
Sa matag kapukan sa gamot, usa ka obituwaryo—
Nangislag ang mga diwata ni Caravana
May hulga sa trahedya ang mga ngabil nga lisang
Nagkurog, nagbakho, nagpanglingo
Gani wala may ikayawyaw ang
Libat nga talan-awon sa prosesyon
Paminaw kamo sa linunggoag ulong tigkansiyon
Magpangamay sila sa pundidong mga aninipot
Bisan pa ang mga ingon niining ritwal, tipaka lamang
Sa kuyamis nga pangandoy, kasugiran na lang—
Usa na lang ka mito ang kinulit, itom nga Diyos
Ang lang-og nga gininhawa sa bakakon
Ug doktoradong tigsugilon
Maoy magpatigbabaw sa kasadpanong hutuhot
Sila ang mga tagsala nganong nabugto
Ang pisi, ang manluluwas nga pisi
Walay magunitang tanod sa kamatuoran—
Usa kini ka balinsuhi!
Hinay-hinay nilang gigum-os ang mga gabii
Ay, nangislag na ang mga buang nga kabog
Ang hulagway sa kaibog, usa na ka halayong kagahapon
Kay mahilomon na kining gitunod sa lubnganang
Walay timaan. Maaninaw mo ba ang tigbayon
Sa ilang mga kalag nga nanagtago sa katalaw sa kangitngit?
Mga manggugubat silang walay itlog!
Mga manggugubat silang kanding nga
Motiyabaw sa ting-ulan, mga bunhok silang
Nanuksok ilawom sa sayal. Wala akoy nasil-ip
Gawas sa gibus-awng baho sa nangalata
Nga mga iring, iro, nadunot nga kalawasan
Ang taliwa sa duha ka tampi
Usa ka teyatrong gidulaan sa kinabuhi ug kamatayon
Hangtod na lang dinhi ang sangpotanan.
iv. odesiya sa mapahigawasong kabugnaw
Salamat sa obeliskong tuod sa kaingin
Ilansang namo dinhi ang among kaluwasan
Walay malupigon nga makahimo pagbungkag
Sa among pagkinuptanay
Dili mangurog ang among tuhod
Andam namong antoson ang kabinhod sa
Balit-ad namong pagluhod
Hangtod na lang kami dinhi, nangagadlas
Ang lawas nga gipiyestahan sa pangos ug bun-og
Apan dili kami kaposon sa gininhawa
Magtuwad kaming mag-ubog sa baha
Moaginod kami, moaginod nga mainampingon—
Nasayod kaming manggahi ang among kaunoran,
Sa kahapdos sa paslot niining among panaw
Niining taas namong panaw
Ganti niini ang malantawng kahayag
Nasayod kaming sa unahan nagpaabot kanamo
Ang lantay sa among pagpahulay
Ug dinhi motagpilaw kaming magpahiyom
Mokugan sa panahon ang samad sa among dughan—
Ang samad sa among pagbati
Subli namong gakson ang kahumot
Sa among mga halad. Kami karon ang bag-ong binhi
Sa pagkahimugso ug kinabuhi
Ug sa bulok sa lunhawng kabuntagon
Subli kaming magpatianod sa gasa nga
Giampingan sa among katigulangan
Ug sa kabuntagon usab namo ipahiluna
Ang kabalaan sa among bukog ug dugo…

OMAR KHALID

(Ang bersiyong Tinagalog niining balaka mananaog sa Unang
Pinasidunggan
sa Gawad Surian sa Tula—Gantimpalang Collantes ubos sa pagpasiugda
sa Komisyon sa Wikang Filipino. Ang pasidungog gitunol sa Cherry
Blossoms Hotel, Ermita, Manila niadtong Abril 2, 2008. Ang hunta sa
mga
hurado gitagsiyahan ni Dr. Cirilo Bautista.)

Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba

*Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba
*/i. taghoy taliwa sa katalagman
/Gipangita sa anino sa akong pilok
Ang pundok sa baha, gihinol
Sa kumingking sa among sagum-ot nga buhok
Ang haguros sa bastos nga yamog. Ang taliwa
Sa buntag ug gabii walay kalahian
Sa multong nagpangayo og limos
Nanlimbawot ang among balhibo
Tungod sa singgit nga gisapnay sa among mga puya
Nakigsambunot sa nagkadaiyang alingasngas:
Nagsipok nga mga gangis, nangadyeng mga tiki
Gapasan kaming natugsaw sa Bentana
Patalinghogan ba namo ang kapait sa bakho sa ulan?
O kaha padayon kaming magpabungol-bungol
Sa nagkanuos nga bahakhak sa pikas tampi?
Ah, sa bahakhak nilang dunot, uga nga luha—
Silang naluwas sa katalagman
Sa dalugdog. Magpabuta-buta na ba lang kami
Sa pagpanglipagha sa among panit
Isip timailhan sa pagwara-wara sa alingatong?
Oo, pagadibuhoan nila ang daot
Nga mga panultihon sa udtong-tutok
Kilat silang tunok sa among dugokan
Kilat sila sa nagkutoyng dalugdog
Kilat sila sa halayong lubnganan
Kilat silang nagkamang; itom nga ulod.
Puthawng anino lamang kaming nangagipod
Gikan sa kahapdos sa among pangos.
Alang nila, susama lamang kami sa hangol nga kalag
Way pagka kabalaan, taralong way hinungdan
Sa mini nga Sanhedrin
Manglutaw ang gay-ot namong kalawasan
Ipanigsusi na lang kaha namo sa tuktugaok
Sa mga manok-ihalas. Nalisang kami, lisang kaayo
Nga basin sa pagkahugno sa pal-og, saw-on
Ang gabok namong mga anago
Karon, naglantaw na kami sa sapa, ania na—
Mabalbag na ang sentido sa among mga singgit
Moaslay na ang pus-on sa tuboran
Hinunoa, nasayod kami: dili kami magpakitabang sa rebulto
Sa mga anananggal, dili namo ibaligya ang gilukdo
Nga banga ug kaban. Sanglit nahapnig dinhi ang
Bahandi nga giampingan sa among kaliwatan
Ihangyo namo: sa matag halok sa sawumsom
Pasagdi ninyo, pasagdi ninyong
Magyamyam kami og mga panangpit.
Subling hapyoron ang dughan sa among mga inahan
Gigunitan ni Lulid ang sitro— ang kalipay sa among mga anito
Dili kami moyukbo sa puting diyos.
Bisan mahutdan pa kami sa yuta.
Dili mongisngis ang among mga kinumo
Sanglit yuta man usab ang among sambog.
/ii. hukom sa suba ug ang piyak sa nikiladong bantayog
/Walay kahulogan ang daling
Pagtuang sa ulan. Tungod kay nagsugwak na
Ang tinubdan sa kaligutgot. Namudlat na ang bangkaw
Sa mga manggugubat sa among kaliwatan
Andam nang ihimugso sa sabakan sa kabaghion,
Ang mga anak sa yuta; sila ang mga libgos nga
Dugay nang gipaabot sa gikatakdang tigpanurok
Dili sila kapugngan bisan sa suwab
Sa tinegre ug binagon . Walay talawan sa among talay,
Ang kasundalohan dili moatras—
Hinunoa, motimbakuwas sa sidsiran sa kahilom
Ang mga bituong day-o
Ania kami nga naglaas sa taming ug sundang
/iii. epipaniya sa mga biniyaan
/Ipahamtang ko ang gahom sa sungkod
Sa matag kapukan sa gamot, usa ka obituwaryo—
Nangislag ang mga diwata ni Caravana
May hulga sa trahedya ang mga ngabil nga lisang
Nagkurog, nagbakho, nagpanglingo
Gani wala may ikayawyaw ang
Libat nga talan-awon sa prosesyon
Paminaw kamo sa linunggoag ulong tigkansiyon
Magpangamay sila sa pundidong mga aninipot
Bisan pa ang mga ingon niining ritwal, tipaka lamang
Sa kuyamis nga pangandoy, kasugiran na lang—
Usa na lang ka mito ang kinulit, itom nga Diyos
Ang lang-og nga gininhawa sa bakakon
Ug doktoradong tigsugilon
Maoy magpatigbabaw sa kasadpanong hutuhot
Sila ang mga tagsala nganong nabugto
Ang pisi, ang manluluwas nga pisi
Walay magunitang tanod sa kamatuoran—
Usa kini ka balinsuhi!
Hinay-hinay nilang gigum-os ang mga gabii
Ay, nangislag na ang mga buang nga kabog
Ang hulagway sa kaibog, usa na ka halayong kagahapon
Kay mahilomon na kining gitunod sa lubnganang
Walay timaan. Maaninaw mo ba ang tigbayon
Sa ilang mga kalag nga nanagtago sa katalaw sa kangitngit?
Mga manggugubat silang walay itlog!
Mga manggugubat silang kanding nga
Motiyabaw sa ting-ulan, mga bunhok silang
Nanuksok ilawom sa sayal. Wala akoy nasil-ip
Gawas sa gibus-awng baho sa nangalata
Nga mga iring, iro, nadunot nga kalawasan
Ang taliwa sa duha ka tampi
Usa ka teyatrong gidulaan sa kinabuhi ug kamatayon
Hangtod na lang dinhi ang sangpotanan.
/iv. odesiya sa mapahigawasong kabugnaw
/Salamat sa obeliskong tuod sa kaingin
Ilansang namo dinhi ang among kaluwasan
Walay malupigon nga makahimo pagbungkag
Sa among pagkinuptanay
Dili mangurog ang among tuhod
Andam namong antoson ang kabinhod sa
Balit-ad namong pagluhod
Hangtod na lang kami dinhi, nangagadlas
Ang lawas nga gipiyestahan sa pangos ug bun-og
Apan dili kami kaposon sa gininhawa
Magtuwad kaming mag-ubog sa baha
Moaginod kami, moaginod nga mainampingon—
Nasayod kaming manggahi ang among kaunoran,
Sa kahapdos sa paslot niining among panaw
Niining taas namong panaw
Ganti niini ang malantawng kahayag
Nasayod kaming sa unahan nagpaabot kanamo
Ang lantay sa among pagpahulay
Ug dinhi motagpilaw kaming magpahiyom
Mokugan sa panahon ang samad sa among dughan—
Ang samad sa among pagbati
Subli namong gakson ang kahumot
Sa among mga halad. Kami karon ang bag-ong binhi
Sa pagkahimugso ug kinabuhi
Ug sa bulok sa lunhawng kabuntagon
Subli kaming magpatianod sa gasa nga
Giampingan sa among katigulangan
Ug sa kabuntagon usab namo ipahiluna
Ang kabalaan sa among bukog ug dugo…

OMAR KHALID

(Ang bersiyong Tinagalog niining balaka mananaog sa Unang Pinasidunggan
sa Gawad Surian sa Tula—Gantimpalang Collantes ubos sa pagpasiugda sa
Komisyon sa Wikang Filipino. Ang pasidungog gitunol sa Cherry Blossoms
Hotel, Ermita, Manila niadtong Abril 2, 2008. Ang hunta sa mga hurado
gitagsiyahan ni Dr. Cirilo Bautista.)

Mga Butang Kalab-oton

[Hubad sa balak "Desiderata" ngadto Sinugboanon ni Omar Khalid]

Padayon sa panaw bisan pa sa kaalingisig ug katulin sa panahon.
ug hinumdomi unsa ang kalinaw diha sa kahilom.
Kutob sa mahimo away pagtalaw.
Magmabination ka sa tanang tawo.
Isulti ang imong mga kamatuoran sa tumang katataw ug kamainampingon,
ug manalinghog ka sa uban;
kay bisan ang mga sa kabos sa kaalam,
may kaugalingong mga kasugiran.
Likay sa mga huwabon ug mapahitas-ong tawo
kay sila makasamad sa kalag.
Kon itandi mo ang kaugalingon sa uban,
makawang ka lang ug masakitan,
kay sa tanang higayon may labaw ug may ubos kanimo.
Magmatagbawon ka sa imong kalamposan ingon man sa imong mga laraw.
Tutoki ang kaugalingong mga tinguha, hinunoa, magmaaghop;
usa kini ka tinuod nga bahandi sa mausabong dagan sa panahon.
Pagmatngon diha sa mga kalihokan;
kay ang kalibotan puno sa lingla.
Dili unta makapabuta kanimo kon unsa mang birtud nga imong nahuptan;
daghang tawo ang naninguha sa taas nga kahibalo;
ug sa bisan diin, ang kinabuhi puno sa pagpakabayani.
Magmatinud-anon sa kaugalingon.
Labaw sa tanan, ayaw pagsalig sa pagbati,
kun sa kamadali-dalion sa gugma.
Kay atubangan sa tanang mga kapuol ug kahaw-ang,
malawos kini sama sa sagbot.
Kalawata sa kamapaubsanon ang tambag sa katuigan,
ug hinay-hinayng isalikway ang mga butang sa kabatan-on.
Amumaha ang kalig-on sa espiritu kay kini ang malig-ong taming sa kapakyasan.
Apan ayaw linglaha ang imong kaugalingon sa dulom nga mga paghanduraw.
Daghang kalisang nga nahimugso sa atong kalapoy ug pag-inusara.
Luyo sa bug-os nga disiplina,
magmatinud-anon ka sa kaugalingon.
Anak ka sa kaliyongan,
Sama sa kakahoyan, sa kabituonan;
may katungod ka usab nga manikaysikay dinhi.
Tataw man kun dili kanimo,
walay duda nga ang kaliyongan naningkamot gayod pagpangga kanimo.
Busa pagmalinawon uban sa imong Diyos
bisan unsa pa may panabot mo Kaniya,
o unsay may imong mga siningtan ug pangandoy,
sa alingasa ug makalibog nga kinabuhi, pagmalinawon sa imong kalag.
Bisan pa sa tanang pagpakaaron-ingnon, pagkamalipaton,
ug basag nga mga damgo,
sa gihapon matahom kining kalibotan.
Pagbalon og pahiyom.
Ug paningkamot nga magmalipayon.

Oblasyon: Ritwal ni Itang

Kahigalaan,
Usa ka maayong balita. Midaog na sad ang kaliwat bisaya sa usa tigi sa pagsulat og tagalog nga balak. Kining inyong ubos nga alagad usa sa tunolan og pasidungog didto sa Palasyo sa Malakanyang karong Lunes, Abril 2 tungod sa iyang balak "Oblasyon: Ritwal ni Itang". Si PGMA ang personal nga motunol sa plake. Kining maong tigi gipasiugdahan sa Surian sa Wikang Pambansa-Gawad Collantes. Mikabat sa 280 kapin ka salmot ang nadawat sa komiti. Kadaogan nato ning tanan tungod kay bisan tuod tagawog ang akong gigamit nga pinulongan, ang sensibilidad sa bisaya ug kulturang bisaya mao man ang akong gisaulog. Dili kini pagluib sa atong inahan dila kondili pagpakita lang nga duna tay katungod nga paminawon sa nasod tungod kay kaliwat ta nga dunay matahom nga arte.

Sa dugang detalye, bisitahi ang balayan sa Komisyon Sa Wikang Filipino.

Usa ka higala ang mihangyo nga iposte dinhi sa balayan ang mananaog nakong obra. Kalingawi ninyog basa-basa.

Oblasyon: Ritwal ni Itang

Hindi pa handang
Makipagniig sa gabi
Ang aking panaginip
Ako’y mulat
Isang multong naglalakad
Sa daang may bubog
Na nagkalat
Gising ang ulirat
Walang malay ang
Mga paniki sa aratiles
Sa kanyang ritwal
Humahalakhak ang mga
Tikbalang sa puno ng dao1
Nakikinig sa kanya
Ang mga alitaptap at nimpa
Dinilaan ko ang pawis
Ng kanyang pisngi
Habang hinahabi niya
Ang litanya na siyang
Awit ng aming dugo
—Dito natin ipupunla, Anak,
Ang muling pagsilang ng lahing kayumanggi.

Namumulaklak ang kanyang anino
Ng mga suryal na salamin
Sa puno ng matubato2, nakipagpatintero
Ang tatsulok naming mga aninag
Tulad noong kasaganaan pa
Ang lengguwahe ng tag-ani
Nanginginig ang kanyang
Katawang-tao
Hindi sa ginaw ng gabi
Kundi sa amoy ng asupre
Sa kanto ng kanyang balintataw
Dumadaong ang mga galyon
—Tahan na, Anak,
Ako ang iyong kandungan sa iyong pag-iyak.

Nagbagong anyo ang kampanang
Nakasabit sa kanyang siko
Na tinatambol ng
Sibat at palaso
Siya ngayon ang makabagong oblasyon
Ang mandirigmang
Nakahubad
At sa kanyang kahubdan
Iniluluwal ng gabi
Ang iniingatang salawikain
Ng aming mga ninuno
Sa kanyang kuyom na kamao
Nagsusulputan ang iba’t ibang kulay
Ng prismo
Alinsabay sa kanyang paglalakad
Ang alulong ng katahimikan
Naiipon ang mga lagas
Na dahon ng kawayan
Sa bunsuran; binabasbasan
Ng hamog ang mga tsinelas
Ng duwende at kapre
Duguan ang dapithapon
Patuloy siya sa paghakbang
Yabag niya’y soneto ng banika3
Pataksil ang tagulaylay
Mula sa Kanluran
Hinahamon nila ang
Matayog na mulbulan4
Dala nila’y espada at krusipiho
Dinig ko ang iyakan
Sa tagtuyot.
Namamantal sa lalamunan
Ng ilog ang hinagpis
Ng karimlan at alabok
Amoy pormalin ang
Hangin na aking sinisinghot
Nakapangingilabot ang
Bulahaw ng ambulansiya
Karga nito’y bangkay
Na pinagnanasaan ng
Pitong espiritu ng tag-ulan
Sa ibayo
Nakalugay ang buhok
Ni Inang
Balisa ang dating
Tahimik na parang
Ang mangliw5 at tuktor6
Ay maaga sa kanilang
Paglipad-pauwi
Hinuhukay ni Itang ang lalim
Ng kanyang sugat
Ang dibdib niya’y warak
Dugo niya’y bumubulwak
Sa kanyang kalamnan
Humihilik pa ang bayag
Ni Ka Guiller
Itinataboy ng kanyang pait ang
Umaalingasaw na bituka
Ng mga rakista sa Kyusi
Hayaan kong maglalakad na nakahubad
Si Itang habang pinapanood
Ang metamorposis ng umaga
—Ililipad kita, Anak,
Sa kaharian na hindi abot ni Lulid7.

--------------------------------------------------
dao — puno na pinaniniwalaan na tinitirahan ng mga espiritu
matubato — isang uri ng matigas na puno na kadalasang tinutroso
banika — salitang Sebuano na ang ibig sabihin, kanayunan
mulbulan—uri ng puno na kadalasang ginagawang kasko sa bangka
mangliw—isang uri ng ibon na gumagala sa gabi
tuktor—uri ng ibon na pinaniniwalaang alaga ng mga masasamang espiritu
Lulid—sa mitolohiyang Sebuano, Diyos ng Karamdaman


Omar Khalid

Sa Ting-ulan, Gusto Kong Makita Ang Mga Alindanaw

(Una kining migawas sa Bisibis Journal nga gieditan ni Myke Obenieta. Kabahin kini sa akong koleksiyon nga "Walo Ka Estrok Sa Kamingaw" nga midaog og Ikaduhang Ganti sa Bathalad-Cebu Tigi sa Sinulatay 2006.)

Kaanindot balikan niadtong panahon
Nga kita nagdula sa balisbisan nga nangaligo
Sa ulan, nahibulong ta sa dahon sa gabi nga
Di mabasa. Nangatawa ta nianang kinataw-an sa usa ka bata
Wa ta makasabot sa pinulongan sa ulan apan nasayod ta nga
Kini talidhay sa kinaiyahan. Naghimo tag kanal-kanal nga sama
Sa atong mga damgo karon nga agianan sa tubig ngadto sa
Sapa. Usahay gusto tang lantawon lahos sa bentana ang ulan,
ulan, ulan

Naghubo tang duha ug nangaligo gawas sa koral
Nasuko si Mawling nato kay atong gikawat ang iyang
Sinawod sa sandayong. Nanagan ta nga naggukod sa anino sa gabon
Ngadto sa kamotehan, sa kakugnan. Ug nalamba ta. Imong lawas nadat-og
sa Akoa.

Ug diha pa ta masayod nga di na diay ta mga bata dihang wa na ta nindoting
Magtan-aw sa mga alindanaw kay may kilat nga nagpataliwa nato.
Nahibulong ta nganong kalit mang nawalis ang gitapis nga kainosente
Sa atong pagkabata.

Karon, kay ting-ulan na man usab, buot kong masubli kadtong atong
Mga binatang kagiki. Apan wa na koy nabatyagang kilat kay mibalik nako
Ang talan-awon sa kaanindot sa mga alindanaw.