Tubag sa imong pangutana: Unsaon pag-pitch og tent?

Una, pangita og dapit diin kini luwas. Tuod, sama pod ni sa pagpangita nako kanimo. Kon anaa ka, di ko mahadlok bisan pa naa ko sa kinatumyan sa bungtod o bisan unsa pa kataas ang pangpang.

Ikaduha, kuhaa ang tent ug ang tanang parte niini. Bunggaka kini aron mas makita nimo ang iyang gidak-on. Ibanabana ang puwesto, hinaya pagkupot ang rain-fly, poles ug pegs. Tuod, dili ko magduha-duha og pagkuha sa tanang sulod niining akong kasingkasing, apan dili kini nako kuptan pag-ayo, dili pod nako pugson sa paghatag dayon kanimo. 

Ikatulo, ibutang ang trapal, mas maayo mas daku ni kaysa sa imong tent. Ipiko pasulod ang trapal kay aron kon mag-uwan, di kasulod ang tubig. Tuod sa gugma, moabot gyod ang higayon nga mangita ka og paagi nga panalipdan nimo ang imong pagbati. 

Kataposan, sugdan na ang pag-porma sa tent. Kon lisod, mangita og tabang. Kon naglibog, pwede mangutana. Kon nasayop, mohunong ka, ug pag-sukod og balik. Kon unsay kinataposan nimong gibuhat, mao po’y kinaunhan nimong buhaton. Mao karon, pangita og dapit diin kini luwas.

Kalendaryo

Kanunay kong magtuo nga usa ka kaaksidente. Sama sa mga bag-ong dapit nga akong makaplagan tungod kay di ko mosalig og direksyon, o basin sama ka sa di magkapares nga tsinelas nga akong gisul-ob karon tungod kay kanunay ko magdali. Ikaw pod ang sayop nga tambal nga akong giinom kagahapon, maong naglabad ang akong ulo, nibikog ang akong tiyan, naglumbaanay og pitik ang akong kasingkasing ug adunay kabag-ohan sa akong pagginhawa. 

Usahay, sa dihang aksidente nakong matan-aw ang akong kaugalingon sa samin, naa ka. 

Hangtud karon, nagtuo gihapon ko nga usa ka kaaksidente. Sama sa pagkadiskobre sa penicillin o basin mao ni ang nabati ni Magellan sa dihang nakita niya ang mga isla duol sa Pasipiko. Kahinumdom ko, nasuwat nako ang imong ngalan sa akong notbok nga adunay daghang mga kalendaryo, mga petsa nga kinahanglan nako di makalimtan. Gisuwat nako didto ang imong ngalan, apan una na nahitabo. Nagbutang ko og mga tuldok nga walay hinungdan. Ug kon imong ning subayon, imo diay tong ngalan. Gisuwat nako imong ngalan uban sa mga kalendaryo, aron unta sa tunga-tunga aning mga petsa, aksidente kang magpakita.

archaeologist

Florence syndrome: mao ni ang akong nabati sa dihang nakakita ko nimo. Nangutana ka: alang nimo unsa ang sinugdanan? Buot kong molitok og kataposan. Apan galisud ko og tulltol sa akong buot ipasabot. Bisan lisod, gitubag kita. Nahilom ka. Gikuptan lang nimo ang akong kamot. Naay mga adlaw nga sama niini: kalit lang tipigan nimo ang imong kaugalingon sa akoa. Hangtud, dili nako kahibalo unsaon pagbisita sa imong kahilom. Mahuman ang adlaw nga wala ko kahibalo sa ngalan sa imong mga iro, sa pila na ka bungtod ang imong nakatkat, sa kung unsa ang imong nabati sa unang higayon nakapalupad ka og tabanog , o sa kataposang nimong paghilak tungod sa gugma. Sa dihang magsugod nako og estorya, ug mangutana kanimo. Maihap lang gyod nako ang imong isulti: kuan, dlii, mao, basin. Hangtud wala nako kasabot kung unsa ang kahilom alang kanimo. Di ka ganahan makipag-estorya, tungod ba kay naguol ka? Gikapoy ka? Naglagot ka? Imong kong gipabisita sa usa ka kalikopan, diin ang imong mga sugilanon nangalubong. Sama ko sa usa ka archaeologist, nagkawot sa mga pulong nga dili nimo masulti. Karon lang nako namatikdan, dugay-dugay naman diay kong nahigugma sa mga pala. Kung kanunay kong naa sa imong kiliran, pila ka mga pulong kaha ang imong makalimtan. Unsa kalawom sila? Unsaon kaha ni nako sila? Tun-an? Dayon, ibalik ni nako nimo aron dili na nimo makalimtan. Lagi, dugay naman diay kong nahigugma sa mga pala, ug dili kanimo. Basin apil nako diri sa mga nangalubong, basin ba. Ug sa dihang magkita ta og balik, ug kuptan nimo ang akong kamot, dili ko mokupot, dili ko magtingog. Unsaon nato pagbalik sa sinugdanan? Unsaon nako paglitok sa kataposan? Basin ang tinuod nga gugma kinahanglan mamatay aron tinud-arong mabuhi. Ganahan ko mahibaw-an.

Hinungdan

Theory of continental drift: ang mga kontinente kay usa ra
ka kalikopan, gisumpay sila , ug ingnon ta nga ang sinugdanan
usa ra ka dapit. Apan mismo ang kalibotan, giuyok niya
ang iyang kaugalingon aron makabuhat og mga bag-ong pinuy-anan.

Maong ayaw kabalaka kung nganong usahay inig kupot nimo
sa akong kamot, kini molinog, ug hangtud mabuhian ko nimo.

bao

Bisan kuwaon mo ang kasingkasing

sa bao gikan sa iyang lawas,
magpadayon pa kini og pitik,
usa ka gutlo, duha o tulo pa gani,

apan ang kalibotan kahibalo
nga wala na kini kinabuhi.

                                                                                                                                      

Kahinumdom pa ka kadtong
gibiyaan ko nimo?           

Gikuha mo ang akong kasingkasing
gikan sa kong lawas.                                      

Adtong higayona, nagpadayon
pa gihapon  kini og pitik,
apan walay duda,
dugay na kong namatay.

Unsaon Paghatag og Ngalan sa Bagyo

(sa mga biktima sa bagyong Sendong)

Himoa nga mga letra ang mga luha nga naanod uban sa baha, ug kung mokuyog ang kahilom sa katapusang hagsa sa uwan, himoa ning katapusang silaba sa iyang pangalan. Litoka ang iyang ngalan, balik-balika hangtod madunggan nimo ang mga siyagit nga nipilit sa lapok, ug hangtod mokuyanap ang nanamin nga kangitngit ug hangtod motapad nimo ang kasakit. Kat-ona og sampit ang iyang ngalan sa dihang si Ruel walay tingog nga mapaambit sa pagkahibalo nga naanod apil sa baha ang iyang asawa ug ang umaabot nilang manulunda sa yuta. Kat-ona og sampit ang iyang ngalan sa bukton ni Pilar nga nagpaabot sa katumanan sa usa ka milagro, unta madunggan pa niya ang uha sa iyang bata. Kat-ona og sampit ang iyang ngalan sa takna diin giurom gihapon ang mga mata ni Omar, adunay kangiob nga nisangit sa matag hapus sa balod kay sa ilang pamilya, siya lang ang nabuhi, nag-inusara.

Kat-ona og sampit ang iyang ngalan sa dihang ang kabaho sa nitun-as nga mga lawas didto sa Iligan ug Cagayan de Oro nahimong mga lain-laing buwak. Didto adunay mga hardin nga nitubo bisan asa, sa kadalanan, sa atop sa balay, sa punoan, sa sapa, sa dagat. Sa sunod nimong sampiton ang ngalan ni Sendong, adunay alimyon sa mga buwak nga nabuhi sa matag suok sa ilang mga kasingkasing.

Dagat

Ang akong tibuok lawas sama sa dagat, daghang mga balod nga gianod ka papalayo. Maong gihatag nako kini og tagsa-tagsa kanimo. Una, ang akong abaga, dalunggan, bisan ang kurbada sa akong hawak. Apil na pod ang akong bagtak ug bat-ang. Labihan na ang akong kamot, tudlo, kumagko, ug ang akong kumingking nga mibandlas og kaparat tungod kay singtanon man ko. Apan imong gidawat. Gipaambit ko ang akong mga nagbaha nga mga pahiyom ug kahadlok. Bisan ang akong mga gitipigang kahilom, gihatag ko. Apan ikaw wala gyod nagkinto. Wala na pod ka nangayo. Ug imong gihatag ang imong bukton, agtang, pilok, aping, ngabill, ug ang akong paborito: ang imong buko-buko. Tuod, gihatag pod nimo ang imong tabon-tabon, ang imong palad ug pulso. Bisan ang imong mga sekreto ug damgo gipaambit mo kanako samtang ang akong kamot gikuptan mo sama sa usa ka mananagat nga nagkupot pag-ayo sa iyang bugsay padulong sa baybayon tunga-tunga sa bagyo. Apan mao pod nang kamota ang nagtudlo nako kung unsaon pagkupot sa kamot, unsaon paghapuhap sa tigulang, pagkugos sa bata, pagtulod sa kamatuoran, pagbira sa kalipay, pagsuwat sa kasakit, paglapay sa kasubo, ug pag-ampo. Dinhing taknaa gitigom nato ang atong mga gipang-ambit sa isig usa. Gitagaan og lahing nga mga ngalan. Giihap ang mga higayon diin ikaw nakaginhawa uban sa akong kadagatan tungod sa imong mga halok. Apan sa kadugayan wala ka kakita sa kaanyag sa akong mga balod, usahay di nimo masabtan ang akong pagtando sa buwan, nakit-an nako ang imong kalisang. Gianod kita padulong sa baybayon, didto sa mga balas aron sa unsa panahon, ikaw mahalokan gihapon nako.

Ang Gitipigan ni Medusa

Didto sa imong hardin
namunga og mga bato,
ug dili mga gihay.
Matag hulagway nila,
ningkumkom sa imong
mga sugilanon.
Sa kalikopan sa imong ulo,
hagbay lang ningbuswak
ang mga bitin, ningkulikot,
gilamat ang tibuok nimong lawas.

Apan sa kinalawman
sa imong pagkaaliwas,
wala nimo sila suginli
nga ikaw, buot mong wala
na kay kalimutaw.
Ang mga tawo
nga buot mong mahigala,
gihimo nimong mga biktima,
buot mo na lang mopiyong, mohilak.

Wala nimo sila suginli
nga ikaw sa una usa ka
babayeng gahalad kang Athena.
Birhen. Buotan. Matahom.
Sa dihang nilinog,
nigawas sa yuta si Hades,
naugdaw ang imong lawas,
nangalarag ang imong buhok.

Ug usa lang ang kamatuoran niini:
gihukman ka nga walay hustisya.

Daman

Nibundak ang uwan pagkakadlawon.
Gipukaw ka sa gidanggas nga kabuntagon.

Ang hangin gihubak sa sinugbang
buwad pinikas sa inyong silingan.

Gipalawig mo ang imong kalimutaw sa lata
nga biskwet nga kagahapon pa way sud nga bugas.

Nituktugaok na ang hiniktan, ug kalit lang
nanimahong tuba sa sabakan sa inyong payag.

Nibangon ka sa inyong lantay.
Ug nibarag sa imong nakita.

HInay-hinay nga nitupad ang kawad-on sa imong kiliran
sama sa nangalusnong kahayag matag gabii.

Nikuyanap ang kabugnaw sa imong lawas
samtang gihapuhap mo ang imong tiyan.

Basin gidaman lang ka,
apan buntag naman.

Sa dihang wala nimo nadawat ang akong suwat

Sa dihang wala nimo nadawat
ang akong suwat, nangluod,
nidangoyngoy ang buwan
sa pusod sa kagabhion.

Ang mga titik sa kong suwat
nanggubat didto sa kalasangan
sa imong lawas, dala
ang mga hinagibang halok ug kagus.

Ug didto, gihibalag nila
ang matag pulgada atong yutaa,
ang mga punoan, mga buwak,
ug ang nag-agay nga suba
hangtud nagduggan ko
ang agungoy sa irong uwagan.

Amorseko

Gitawag ka sa hukom, gisugat ka sa kalimutaw
sa mga tawo nga niwalis sa imong sinina, ug ilang
gipakli-pakli ang imong kalag, dayon gibanlas.

Gipugos ka og pagtubag sa mga pangutana,
tuod gilubag pod nila ang imong mga abaga,
niyongyong ka, nilusad ka didto sa kinasang-an.

Pag-abot sa mga ebidensya, adunay
nitugkan ug nagpunsisok nga mga amorseko.
giugdaw nila ang wanang sa imong lawas.

Padayon kang gidagsa, nahimamat mo ang kalihom.
Ug sa sulod sa hukmanan, kining mga amorseko
nagpasad, nagpabilin sa tanang suok, nitapot, nidukot.

pag-ampo sa rugby boy

Amahan namo, unta sa akong paglimos
makaginansya ko bisan lang singko.
Hinaot kining singko dili nako ipamahaw
didto sa eskina uban nilang Opaw ug Tata.
Ngano man gud makapalupad man
to sa kaunoran sa akong lawas?
Hahay, unta kining lawasa dili na lang
bug-at sama sa kamot ni Papa,
sa mga ubo ni Lola Pina, ug sa pamurikat
ni Mama. Dili na lang unta bug-at, aron ba
makalupad ko nga wala to, samas langgam ba.
Sama na lang unta kagaan ning lawasa
sa plastic nga sinudlan sa rugby
ug ang kalibotan sulod niini, diin nahipalgan
ko, ang akong tagulilong pako. Amen.

Papel

(alang sa mga mag-uuma sa Sumilao, Bukidnon)

Usa ka libo ug pito ka gatos nga kilometro, ang gilay-on
sa balaod, ug kini pod ang nagtimbang sa gibug-aton
sa inyong mga tiil, ug gikusgon sa inyong mga tikang
sa inyong pagbaktas sa Sumilao hangtud Malacañang.

Gipaningot, gilumsan mo sa kainit sa adlaw.
Ang inyong mga esmagol, dugay na nga nipanaw.
Ug kini, inyong gitigom, puhon ilubong, ampoan
didto kung diin ang mga buaya ug bitin nagagikan.

Matag tunob ninyo sa yuta, nadunggan ang hustisya
ug labihan na, kadtong buntaga didto sa Mendiola.
Sa kataposan, ang kabaga sa kubal sa inyong lapalapa,
di sama kabaga anang papel nga naay pirma ni Gloria.

Alimyon sa Kalipay

Talisalop kadto, usa ka Sabado,
didto sa Cagayan de Oro, diin
nangluspad ang ngabil sa adlaw.
Gikawras sa mga bituon
ang aping sa langit.
Giliyok-liyok ang buwan
sa panit sa kangitngit.

Ug sa dihang nilayag nako sa barko,
Nakalimot ko nga wa naman diay laba
kining akong sinina sukad gikamit ko ni
didto sa Timoga.

Ug kalit lang, nakighagwa ang mga lakrang
katawa nga namilit niining panaptona,
diri nahisayran ko nga ang kalipay
adunay alimyon, ug kini nisuksok
sa kinasuokan ning dughan.

Apan kalit lang pod gikusokuso sa kabugnaw
sa hangin ang akong paghandom.
Dayon kini gihumol sa akong paglantaw
sa nagbuwang dagat hangtod kini
giwaswasan sa uwan.

Sige lang, daghan pa man diri sa bag
akong mga sinina nga wala pa gilabhan.

Taliwala Nato

Samtang gisungog ta sa kagubot sa kangitngit
gipangutana ko nimo, ang nahisulod kanako
kon nganong nipalid ang mga dahon
kon nganong matam-is ang halok
kon nganong madilaabon ang akong mga gakus
kon nganong talagsaong nigapos
ang imong kamot sa akong mga kamot
kon unsay nahitabo sa mga kahitaboan
ug nihigayon ang kahigayonan sa mga butang
sumala sa ilang pag-andam, ug dili sa atoa
kon nganong makabisog ang kadlawon
ug kon nganong niuwan sa imong panamilit.

Gihapuhap sa imong mga tudlo
ang mga lanot sa akong buhok,
ang akong mga kilay ug tabon-tabon
ang palibot sa akong mga ngabil
nagdahom unta nga malantaw ang imong tubag
sa tanang mga ingon ani, mabasa ang hulma sa kong dagway
kon giunsa nako gibuhian ang akong kahadlok
sa gabiing managsama sa usa ka libong gabii
nga ikaw ang akong giatubang, ug dili sila
ug ako ang imong giatubang, dili usa kanila.

Nanghitabo ang kahitaboan sa mga butang
sumala sa ilang pag-andam
sama ani, nagsayaw-sayaw ang diyes mil
nga abo sa kalibogan sa taas sa atong abaga
ug namalihug ang imong handuraw sa imong kasingkasing
aron di maablian ang mga gisiradoan
aron dili moligwat ang mga gitukod nga paril
maong, nakit-an nato ang isig usa
lutsanan, sa gihiusa nga kalag.

Busa, gisultian kita karon
nga mahibaw-an nimo ang tubag kon ikaw mahigugma.

Sakayang Papel

Gituhil ang anino sa sakayang papel inig
salig niini sa agay ug pagtukaw sa tubig.

Nitapot sa papel ang hangin, namidpid
kini, lakip na ang gibug-aton sa panid.

Kini naunlod sa galiyok-liyok nga kabugnaw
diin ang mga letra nagkisikisi sa pagpanaw.

Ug nibukhad kini sa dila sa dagat
samtang gihapyod sa tumang kaparat.

Pag-abot

Sa mga gabii nga sama niini,
adunay pultahan nga nangita
sa imong mga tudlo.

Ug sa imong pag-abot, hinay-hinay
ko kining giablihan sa paglitok
sa imong ngalan.

Gabanos-gabos dayon ta og pagsubli
sa atong mga sugilanon, ug kining atong
mga kulokabildo nibuswak atong taknaa.

Kini sama sa habohabo nga nikutkot
sa yuta hangtud ang imong mga agik-ik
ug buhakhak sama sa pagbundak sa uwan.

Kini buot motapad kanako aron tudlo-an
ko unsaon hunongon ang mga gulto, ug matag
paduol niini, dili kabugnaw ang akong masinati.

Apan kini kay talagsaong kainit ug kahadlok
nga nikatay sa akong panit ug bukog
samtang kini nanghagit sa kangitngit.

Sungka

Dili na hinungdanon kon bato
o liso sa sandiya ang gihakop
sa atong mga palad, basta
di lang intawn ka manikas,
kay hagbay nang parehas
ang atong mga banwa.

Kanang naa sa wala kay imoha.
Kining naa sa tuo kay akoa.

Apan nahibulong ta nganong kalit mang
nawalis ang gitapis natong pagkahimamat
aning duwaa sa pagsugod sa tuig.

Makighagwa sa langit

Usa ka eskultor ang kangitngit
nga makighagwa sa langit.
Apan ang iyang mga kamot, mokudlit
sa gilay-on sa mga bituon
ug karong gabii gatan-aw ko nila,
ug diha pod nako mahipalgan
ang tibuok nakong kamingaw.

Mga Talidhay

Bisan tuod gisungog ko
sa mga gutling tungod
sa paghandum sa atong
kulokabildo didto sa Elena Tower.

Kaanindot gihapon balikan niadtong
panahon nga kita gabanos-banos
og pagsubli sa atong mga nasinati,
ug kini gipaambit nato sa isig usa.

Kalit lang, nangatawa ta nianang
kinataw-an sa usa ka bata,
ug nahibulong ta nganong adunay
mga agik-ik nga sama niini.

Ang nakaapan lang, wala gihapon ko
naanad nga sa akong pagpiyong,
kining mga talidhay nibukhad
nga sama sa sa usa ka papel.

Apan kini gipilo-pilo dayon
tungod sa atong gilay-on.