Makusog ang paghampak sa hangin
Mitaob ang dagat nga daw nagpanugon
Sa dili paglawig sa lawod kay maangin.
Bisan milikay na sa nagpangamay nga alimpos
Nalit-ag ako niini og didto sa katubigan gibanlas
Sa akong gidangatan buot ako nga manimalos
Apan dili ko na mahimo ang pag-ikyas.
Gilibutan ako sa mga makusog nga lilo
Nakigbisog ako aron dili matumpawak
Dugang kusog kang Bathala ako nangayo
Dungan sa
Mihayag sa kalit ang palibot
Og didto ako sa kalit nahigmata
Nasayran ko na lang ang akong pag-abot
Gikan nakigbugno sa balod sa akong mga luha!
Adbent
3/31/2009
Kauhaw
Kauhaw
Ang bidlisiw sa adlaw
Sa kabuntagan maaninaw
Sa kalit lang nahanaw
Ang kahayag sa panan-aw.
Kalangitan nidag-um
Dampog nahimong itom
Timailhan sa ulan
Nagpahibalo ng daan.
Makusog na tingog
Sa namungot na dugdog
Tingog na naglagapak
Sa nangisog na kilat.
Talisik na nagbagsik
Sa inanay namisik
Sa hinay tubig nidagayday
Mga tanom sa yuta nalipay.
Kauhaw sa yuta
Matambalan na unta
Bungat sa huwaw
Nga gipadangat sa adlaw.
- sakagawasan '04
Pagpaminaw sa mga Baki
Listening to the Frogs
Sa beranda, ubos sa nataran sa munisipyo,
In the patio, below the town hall’s garden,
Paminawon ko ang panag-istorya sa mga baki.
I will listen to the conversation of the frogs.
Nahimuot ako sa ilang kukabildo,
I am amused by their talk.
May panahong nagkadungan,
At times, they talk at the same time,
Daw nagkontes, palabwanay,
As if in a contest, trying to outdo each other.
Usahay tinagsa nga tubagon dayon sa uban.
Sometimes one talks and the others reply.
May panahong hilom sila,
There is a time when they are silent.
Nakamatikod seguro nga may naminaw
Maybe they noticed that someone is listening
Ug nakasabot sa ilang panglibak.
And understands their gossips.
Apan may lahing pagbating migakos
But there is a different feeling embracing
Sa akong dughan.
My chest.
Dili ko tiwason ang pagpaminaw.
I will not continue listening.
Milupad ang akong panan-aw
My eyes flew
Sa haw-ang nga kahigaran,
To the bare hills,
May pipilang falcatta,
The few falcattas,
Nagpalayo sa mga gomang bag-ong nanalingsing,
Stands far from the rubber trees newly budding.
Ang ilang dahon, lunhawng kwaknit,
Their leaves are like green bats,
Nagbitay sa kasangahan.
Hanging in the branches.
Abri pa ang mga bintana sa mga balay
Still open are the windows of houses
Nga nangandam sa kagabhion.
Preparing for the evening.
Abo ang langit. Gihuyop na ang mga dag-om.
The skies are gray. The black clouds are blown away.
Sa may duol, nagtalay ang mga million flowers:
Nearby, the million flowers stand in rows.
Rosas, gladiolos sa hagdanhagdang hardin.
Roses, gladiolos in terraced gardens.
Bulok sa kinabuhi ang mga million flowers---
The million flowers reflect life’s colours---
Asul, lila, pula, maroon, balaw.
Blue, pink, red, maroon, brown.
Urot pula ang mga rosas.
The roses are orange.
Dalag ug kahel ang mga gladiolus
The gladioli were yellow and orange,
Bugnaw ang huyohoy.
The winds are cold.
Paspas ang tinubagay sa mga baki
The questions and replies of the frogs were fast.
Bahin sa ilang kasinatian
It is about their experiences
Kaniadto ug karon.
Before and today.
Naminaw ko
I listened.
Apan dili, dili ko ipanabi
But no, I will not talk
Ang ilang mga sugilanon.
About their stories.
EL CUEZON
March 21-22, 2005
Concepcion, Misamis Occidental
PAGHULAT
WAITING
Ang mga lunhaw naghulat sa imong pag-uli ---
Greens wait for your homecoming ---
mga tanom sa harden nga nangalaya,
plants in the garden wilting,
ang mga humayang duol nga kanunay nagbag-o,
ricefields nearby ever changing,
Mga kahoy taman sa lagyong mga higad nagpangamay.
trees up to the distant hills beckoning.
Sama sa mga kamot
Just like the hands
nga naghulat sa imong pag-amen
you would kiss,
mga lawas nga naghulat sa imong paghalog,
bodies you would embrace.
Ug wala ka miabot.
And you stood them all.
dili kay gusto nimo.
Not because you willed to.
May nagpugos kanimo.
Some—made you!
Ang panumduman nagpabalik sa panahong nangagi
The memory plays times before the present.
Miabot ka isip usa ka gasa, human sa kadaghang pagsulay,
You came as a gift, after many tries,
human sa daghang tuig nga paghulat.
after many years of waiting.
Ikaw ang modelong anak nga mipintal og mga pahiyom
You were the ideal son who painted smiles
niining balaya, sukdanan sa mga igsoong
in this house, the model for siblings
nangita og giya,
looking up for guidance,
usa ka estudyante Sa Pamantasang
a student from The University
naghambin og mga paglaum nga bug-at pa sa mga barbell.
bearing promises heavier than barbells.
Ang imong barbel naghulat na sa
Your weights now await
imong pag-alsa, ang imong kamera naghulat
lifting, your camera awaits
sa imong pagklik, ang imong mga klase naghulat
clicking, your classes await,
sa imong pag-abot.
your coming.
Ang imong higdaanan naghulat sa imong lawas
Your bed awaits your body
nga mahagbong, ang imong mga sanina naghulat
Falling, your clothes await
sa imong kamot nga mamili,
your hands selecting,
sa imong lawas nga magsuot nila
your body wearing them.
Pagkahuman sa imong pagkawala ug sa tawag nga misira
After the absence and that call that sealed
sa imong kaugmaon.
your destiny.
Namuti ang mga mata sa paghulat.
Eyes turn white with waiting.
Mihilak na ang imong mga ginikanan sa national tv,
Your parents cried on national tv
aron ikaw mauli, nangamuyo bisan na lang sa imong lawas
for your return, begged even for just the body
para sa usa ka desenteng paglubong.
for a decent burial.
Dili man unta dalag ang imong panit,
You were not yellow-skinned,
kadtong gimarkahan nga kidnapon.
those marked for kidnapping.
Wala man magluwa og bulawan ang imong ginikanan.
Your parents do not spit gold.
Ang kasingkasing sa nasud –migahi na sa mga coup ug korapsyon
The nation’s heart –hardened by coups and corruption,
mga bakak ug intriga, mibalik paghumok para kanimo
lies and intrigues, grew soft again for you
ug may mga pag-ampong gisambit para sa imong pagbalik
and prayers were lisped for your return.
Ang mga mahal nga kasingkasing
Beloved hearts
mitan-aw sa unahan
scan the horizon
nangita sa pamilyar mong pamayhon
for your familiar figure,
way seguro, unta, Ginoo, palihog,
who knows, God, please,
sa imong paghibalik.
for your return.
Pastilan nga paglaum
O wretched hope
kanunayng mobukhad sa mga kasingkasing!
forever blooming in the hearts!
Tungod kay
Because
ang mga panumduman lang ang makauli.
only the memories come home.
Ang mga paghandum lamang ang makabalik.
Only the memories return.
EL CUEZON
February 2004
UP Bliss
Diliman, Quezon City
John Russell, 17 years old, a UP College of Home Economics student was kidnapped. His parents had already paid P500,000 to people who had demanded money for his release and still he was not returned.
PASAGDI AKONG MOBALAK
Hayaan mo akong Tumula
Pasagding mobalak ang akong ngabil
Hayaan mong tumula ang aking labi
og halok.
ng halik.
Balak ang akong halok.
Ang aking halik ay tula.
Paminawa, pamatia ang akong balak
Dinggin, damhin mo ang aking tula
sa imong ngabil,
sa iyong labi,
sa imong dunggan, panit, liog,
sa iyong tainga, balat, leeg,
sa imong tibuok lawas.
sa iyong buong katawan.
Ang akong balak kinabuhi.
Ang aking tula ay buhay.
Makabuhi kini
Nakakabuhay ito
sa mga nahinanok nga pagbati.
ng mga himbing na damdamin.
Makabuhi kini
Nakakabuhay ito
sa mga naughan
sa mga tigang
nga tubod
na bukal.
Makapakusog sa agos
Nakakabilis ng agos
sa mga langayang suba.
ng mga lulugu-lugong ilog.
Makapatul-id
Nakakapag-usbong
sa mga natumbang panahon.
ng mga nakadapang panahon.
Ang balak ko kinabuhi.
Ang tula ko ay buhay.
Ang balak ko halok,
Ang tula ko’y halik,
ang akong halok, balak.
ang halik ko’y tula.
Adunay ayon-ayon sa akong halok.
May tugma ang aking halik,
Ayon-ayon nga adunay tugbang
Tugmang may katapat
sa imong gihambin.
sa iyong pagnanasa.
Tan-awa, nagkaayon
Masdan mo, magkatugma
ang ngabil ko ug ngabil mo.
ang labi ko at labi mo.
Ang lawas ko ug lawas mo,
Ang katawan ko at katawan mo,
ang ako ug ang imo.
ang sa akin at sa iyo.
Ang ilang pagdaitol
Ang kanilang paglalapat
usa ka pasumbingay, pagkatingalahan.
ay talinghaga, mahiwaga.
May sumbingay ang akong halok
May talinghaga ang aking halik
sa kada suuk
sa bawat sulok
nga iyang gibaktas.
ng kanyang nilalakbay.
May katingalahan ang akong halok
May hiwaga ang aking halik
nga di matugkad
na di maaarok
sa bisan unsang pulong.
ng anumang salita.
Kay ang akong halok
Kaya ang aking halik
usa ka balak
na isang tula
nga labaw pa sa balak.
ay higit pa sa tula.
Akong balakan ang tibuok mong kalawasan.
Tutulaan ko ang buo mong katawan.
EL CUEZON
1990s
UP Diliman
Quezon City
Sa Paglingkod sa Plaza
Sitting in the Plaza
Hinay ang uyog sa mga daho’g sanga
So softly move the leaves and branches
sa maihap nga kahoy
of the few trees
ning gamayng plaza
of this small plaza
sa bag-o’g karaang balay lungsod.
of this new and old town hall.
Sa mga kilid, nanaglingkod,
In the side, sat
nanag-istorya ang mga bayong
teeners talking,
ug dalaginding, nagputing blouse,
the gals wearing white blouses,
berdeng saya, asul-maong karsones,
green skirts, blue maong pants,
gisaluhan ang istorya sa kabatan-on,
sharing the tales of youth.
gipatay ang oras,
killing the time,
gihulat ang ulahing kahaponon.
wating for the late afternoon.
Matag karon ug unya,
Now and then
mohaguros ang mabulukong bus
we hear the sounds of colorful buses
o van o motor,
vans or motors
usahay mohunong,
sometimes stopping,
kasagaran dili.
mostly not.
Gilaay ang akasya sa oras
The acacia got tired waiting
sa pagtikyop sa iyang mga dahon.
for the leaves to sleep.
Nangita’g kape ang katugong hunahuna.
The sleepy mind looks for coffee.
Nangandoy ang bandila sa flag retreat.
The flag dreams of flag retreat.
Kanindot sa mainit nga kahaponon!
How beautiful is the warm afternoon!
Way timailhan sa gitagong kaguliyang
There is no sign of the hidden conflict
ning banwa sa lapyahan
of this town near the beach
sa Look Murciellagos
of Murciellagos Bay
ug kahigarang kalubihan,
and hilly coconut farms,
kamarangan, kamangosteenan.
marangs and mangosteens
Way timailhan sa kaguliyang
No sign of the conflicts
sa iyang kagahapon.
of its past.
Kagahapon sa mga amahan sa lungsod
The past of the fathers of the town
nga gisulat sa dugo.
written in blood.
Diin ang dugo nga giutang
Where the debt of blood
dugo sad ang gibayad.
was also paid with blood.
Ang kinugos miluthang sa gakugos.
The godson killed the godfather.
Gisulod sa rehas kay giakusahan sa pagluthang.
Locked behind bars because he was accused of killing.
Ug naglumba ang duha ka pamilya
And two families of
sa duha ka lungsod sa paglampas
two towns raced to cut off
sa kontrang sagbot.
the enemy weeds.
Ug sa duha ka pamilyang
And of two families
nag-ilog sa katungdanan,
wrestling for positions,
nagbayloay og keha –
exchanging cases--
kurakot versus kidnapping.
corruption versus kidnapping.
Kinsa ba ang makatagna
Who can guess
sa dugong mobanaw
of the blood that shall flow
pa sa iyang sabakan.
in its arms.
Apan diri sa akong gilingkurang sementong
But here where I sat, in the cement flower box.
gitamnan og santal,
planted with santal,
kalinaw ang akong nakita.
All I that I see is peace.
Lunhaw ang kahoyng pino
Green is the pine tree
nga nagtudlo sa langit,
pointing to the skies,
nagbukhad ang dahon sa traveller’s palm,
the leaves of traveller’s palm are open,
giigang ang talisay ug
the talisay tree feels hot,
nanitsit ang Indian tree
the Indian tree is whistling
sa dili pagsaba.
not to make a noise.
Hinay ang uyog sa mga daho’g sanga.
Softly moves the leaves and branches.
Way timailhan sa gitagong kaguliyang.
There is no sign of the hidden conflict.
-EL CUEZON
Marso 14, 2003
Sapang Dalaga población
Misamis Occidental
SULAT KANG JAMES
Letter to James
1
Dili hitupngan sa lechon ang kalami,
The taste of lechon cannot compare,
halayo ra ang katam-is sa dugos
the sweetness of honey is a far cry
sa atong hataas, halawom
from the length and the depth
nga kukabildo
of our conversations
diin gibalbag ta ang kalalim sa kinabuhi.
where we mined the wonders of life.
2
Dut sa amay ang atong pagkarebelde,
Our rebelliousness seeps to our bone marrows
gitagsa-tagsa ta ang kadunot
we pointed to each corruption,
nga gustong ilubong sa kagahapon,
we want to bury in the past,
iyawat katubuan ang tabunok nga yuta
hoping the burial grounds shall grow
sa bungahoy, tagbaw sa gikutkot nga tiyan,
fruit trees, the answer to hungry stomachs,
sa bulak, may alimyon tambal sa gutom
flowers, whose scent heals the hungry
ug naglatagaw nga kalag.
and restless spirit.
3
Apan may koral ang atong rebelyon.
But our rebellion is fenced,
gihikot ka sa imong pagbugtaw sa ekonomiya, pangpamilya.
tied by your search for economic gains., for family
dili na kini molapas pa sa maisog mong istorya,
it won’t go beyond your courageous tales,
way kinabuhi paglugdang sa ispirito sa serbisa.
lifeless once the dregs of beer spirits had settled down,
samtang ang akoa, gikulong sa papel, tinta ug tekla,
while mine is jailed in paper, ink and keys,
nahimong gumalaysay, balak, sugilanon, nobela,
turned into essays, poetry, story, novel,
ugma damlag kini mao ang bomba
that shall be the bomb tomorrow
mobuto, mopatay sa way nahot nga sistema.
which will explode and kill our useless system.
4
Gisumsuman ta ang mga kapakyasang
Our appetizers are the failures
nagdayandayan sa atong mga kalipay,
that adorn all our happiness,
kadtong kursong gihagoan pero wa mapuslan,
that course we sweated for, we didn’t use,
tiketan sa Colon, ang pinakakaraang dalan sa Pilipinas,
ticket booth in Colon, the oldest street in the Philippines,
relo ug uban pang gipayuhot, ako ang gipanuhot,
the watch and other things facilitated caused in me heartburn,
letson nga gisuroy, hayop nga gimatansa,
peddled lechon, slaughtered animals,
bas ug grabas, human, gimasa,
sand and gravel, then mixed,
bayombo nga namad-an,
voting booths gone dry,
bugtong anak kausa hapit makabsan,
the only child once almost lost her life..
5
Handumon ko ang atong panag-istorya
I shall remember our conversation,
apil na ang libreng serbisa.
including the free beer.
EL CUEZON
Abril 9, 2006
Mahayag, Zamboanga del Sur
James Baracol Cuezon is a first cousin, who grew up in Mahayag, Zamboanga del Sur. He finished B.S. Customs Administration and became a businessman, selling lechon and then fresh meat before becoming a supplier of gravel and sand.
Sulat kang Manang Nenen
Letter to Manang Nenen
Inig-abot sa Mayo,
When May comes,
motungas ang akong panumduman
my mind climbs
ngadto sa Malibacsan,
up Malibacsan,
sa inyong balayng sak-onon
in your house on the hill
pilang lakang gikan sa dalan
a few steps from the road.
Niadtong panahong batan-on pa ang kalibutan
At the time when the world was still young
damgo lang ang semento,
cement was just a dream,
disyertong dyip-ot ang dalang agian,
the road was a narrow desert,
giputos sa abog ang among tiil.
our feet was covered with dust.
Pagligid sa buwan sa mga bulak,
As the month of flowers come,
nangdalag ang mga balili,
the grasses turned yellow,
namulak ang amorseko
amorsekos bloomed
diha sa among mga sinena,
in our clothes,
nanglinya sa daplin ang mga mayamaya.
mayamayas lined along the roadsides.
Human makahapit sa ilang Smith,
After stopping at Smith’s,
hinayhinay kaming moambog,
we slowly went downhill,
ilawm sa kalubian.
under the coconut grooves.
Kalami baya mosakay sa takong
How nice it is to ride a coconut pith
padidit sa agianan!
slide down the trek!
Hangtod mosangpot sa gamayng suba,
Until we reached the small river,
linaw ug sabaan nga tubig.
clear and noisy waters.
Magluksolukso mi, moagi sa mga bato
We jumped from rock to rock, those
nga dili mairog sa among kagaan,
that would not move with our weights,
hangtud makalabang ug motungas na usab
until we have crossed it and we climbed
sa higad-pamistahanan.
the hilly fiesta destination.
Matag abot sa Mayo, bulan sa mga bulak,
When May comes, month of flowers
ug adlaw ni San Isidro Labrador,
and the day of Saint Isidore, the Worker,
sa daghang baryo.
of many barrios.
Labaw na sa tudlo ang mga Mayo
The Mays of my youth
sa akong kabatan-on,
number beyond my fingers.
Mitungas-miambog ako sa Malibacsan,
I climbed up and down Malibacsan
wa pa koy nakit-ang dupong o baksan.
where I have not seen any cobra or boa.
Subang mabaw kung way ulan
Shallow river when it does not rain
pero kung ting-ulan, kakusog diay
but strong during the rainy season,
gianod ang tulay,
the bridge was swept away.
semento na lang among nakit-an.
We only saw the cement.
Gibuhi ko sa panumduman,
I tried to relive in my mind,
kadtong homba nga kinamayan,
that sugared meat dish,
pansit nga gisagolan og hinilisan,
pancit mixed with fried pork,
gipamili ko ang patatas sa estopado,
I chose the potatoes in the estopado,
gikuha lang ang di-tambok nga adobo,
picked the lean adobo,
gihigop ang sabaw sa bas-oyng karneng kabaw
sipped the carabao meat soup
pero gipadaplin ang nagkatag nga luy-a
but set aside the many ginger chops,
nga nipis ug taas nga paghiwa
sliced long and thin
ug sibuyas dahon nga pangtimpla.
and the green onions to taste.
Gipili ang panit sa litsong manok
I chose the skin of the roasted chicken
nga gisuksukag asin ug tanglad.
with salt and lemon grass.
Gitilawan ang sampaynang gapulapula.
I tasted the red dinuguan.
Ang ilogon nga inon-unan, wala na gutara.
The small intestines cooked with vinegar, uncut,
Sinugbang atay sa baboy,
Broiled pig liver.
gipudyot ug gisawsaw sa toyong
I picked and placed it in the soy sauce
may suka ug kalamansi
with vinegar and calamansi.
ug siling haskang halanga,
and very hot pepper,
maong nagpanghuyop akong mikaon.
So I blew the heat away while eating.
Init ang kan-ong gihukad,
The rice was hot.
gitulod sa pepsing init
Followed by hot pepsi.
kay dili pa uso ang refrigerator.
Because refrigerators are still not the vogue.
Wa na ko gahunahuna sa bringhaws pa.
I did not think of the take home foods anymore.
Kadto, kadto ang akong pagpamista.
That, that was my going to the fiesta.
Sukad karon, inig-abot sa Mayo,
From now on, when May comes
motungas-moambog ang akong paghandom
my memories climbs up and down
ngadto sa pista, sa balayng sak-an
to the fiesta and the house we will visit,
pilang lakang gikan sa dalan,
a few steps from the road
didto sa Malibacsan
there in Malibacsan
sa ilang Manong Cleto ug Manang Nenen,
in the house of Manong Cleto and Manang Nenen,
mapahiyomong mokamay kanamo sa among pag-abot
who smiling beckons us in our arrival
ug mokaway sa among pagpanamilit.
And will bid us goodbye as we leave.
Gaulan, galandong, pista sa silong.
If it rains and it is not sunny, there is fiesta below
Gaulan, gainit, pista sa langit.
If it rains and it is sunny, there is a fiesta upstairs.
Didto unya sa langit, naghimo og balay
There in heaven, the carpenter Nong Cleto
ang pandayng si Nong Cleto
built a house
ug ikaw, Manang, motabang sa pagluto ug pag-abiabi.
And you, Manang, will help cook and entertain.
Ug inig-abot sa pangilin,
And when the anniversary comes
dili malimtan ang pahinumdom.
I cannot forget the memories.
Didto unya sa langit, Manang Nenen,
There in heaven, Manang Nenen,
way undang ang pista sa kasingkasing.
The fiesta of the heart does not end.
Tudloi unya kami sa dalan
Teach us the road going there
kay sa pikas kalibutan,
because in the other world
amo gihapon kang pamistahan.
We will still come to your fiesta.
EL CUEZON
Abril 26, 2006
Malibacsan, Jiménez
Misamis Occidental
SULAT KANG MANANG SIDRA
Letter to Manang Sidra
Gitagbo mo ako sa imong pahiyom
You met with a smile
sa paglabay ko sa kabuntagon.
as I passed in the morning of my life.
Buraska ang maong pahiyom, katam-is
Your smiles were abundant, sweet
daw dulseng panghatag sa paskos among kabatan-on.
like candies given in the Christmases of my childhood.
Dili ko hikalimtang hapiton, kuguson
I could not forget to bring with me, carry
sa hunahuna ang pahiyom
in my mind the smile
nga imong gipabalon mo sa akong paglakaw o pag-uli.
you gave as I pass on my way to and from home.
Gikagul-an ko, gibasolan
I felt sorrow, I felt regret
kadtong sapotong panahon
of those moody times
nga wala ko matubag og tarong
when I was not able to right answer
ang inahanon mong pagtando.
your motherly greetings.
Karon, di ko na kadto makita
Now, I do not see it anymore.
kada labay ko sa imong balay.
as I pass by your house.
Lingion ko ang kagahapon
I will look back at those yesteryears
aron makit-an ug madimdim ang imong pahiyom
so I can see and feel your smile
ug madungog ang imong pangumusta
And hear your greetings.
Kadtong pahiyoma, kadtong pulonga,
Those smiles, those words
di mausab, bisan kanus-a.
will never be repeated, ever again.
EL CUEZON
Nacional, Jimenez
Misamis Occidental
UHIPAN
Centipede
Nagkutas na kos romansa sa dagang
I was panting with my romance with words
dihang nasiplatan ko ang dakong uhipan, isang dangaw kapin.
when I glanced upon a big centipede, more than a palm’s length.
Ang iyang panit daw porselanang mahalon, nagsinaw.
Its skin was like a dear porcelain, shiny,
ang iyang mga tiil nag-ilis-ilis nga bugsay
its legs were like paddles
diha sa iyang malinawong pagsuroy-suroy sa bongbong.
in its peaceful promenade in the wall.
Daw tren nga motul-id, moliko, daw igat ng halas.
Like a train which goes straight and turns wherever, like a sexy snake.
Kalami niyang haploson, palatay-latayon sa akong kalawasan.
How nice it is to touch it, let it crawl in my whole body.
Apan. . . la. . . la . . . ang ikog sa maong uhipan.
But the tail of the centipede is poisonous, poisonous.
Tingalig mapaakan ako o bisan kinsa sa among pamilya.
It might bite me or any member of my family.
Kinahanglang honosan kini sa hayop niyang kinabuhi
Its animal life must be ended
o putlan og ikog aron unya madulaan.
or its tail cut so it could be played with.
Kagilok, kahadlok, kalami baya niya diha unya sa hilakon kong panit.
How tickling, how fearful, how nice it would be to feel it in my onion skin.
Dala ang ruler, akong gidut-an ang iyang lawas, sa ikog dapit.
I pressed a ruler to its body, near the tail.
Idlas pas manantad, nakaikyas kini sa pikas lawak.
Swift as the bird manatad, it escaped into the next room.
Misunod ako, may dalang taas ng tukon.
I followed with a long pole.
Akong gidut-an ang iyang lawas aron maputol ang iyang ikog.
I pressed the pole to its body to cut its tail.
Gipaak niya ang tukon. Gipaak. Giduot pa nakog samot. Dugay.
It bit the pole. Bit. I pressed the pole harder. For a long time.
Hangtud nga gihawoy ako, gipaubos nako ang tukon.
Until I got tired. I brought down the pole.
Aron adto ko siya tiwasan sa salog.
So I can finish it in the floor.
Hunahuna ko, pidyaton na lang gayud. Apan sa usa ka pamilok,
I thought, I would finally smash him. In one click.
sa akong katingala, nawala ang uhipan. Tagolilong.
to my surprise, the centipede was lost. Like one with disappearing power.
Gisilhigan ko ang salog. Giyabyab ang mga sanina didto.
I swept the floor. I fanned it with clothes.
Gisilhigan ang mga dingding, Wala gihapon. Nakaikyas ang uhipan.
I swept the walls. Still not there. The centipede had escaped.
Buhi pa kini. Mamaak unya.
It is still alive. It might bite later.
Aduna pa kiniy kauban. Asawa o bana? Anak?
It still has company. Wife or husband? Children?
Uhipan gihapon. Modagko. Dagko. Mamaak. Mopaak. Bangis. La.
Also centipedes. Which will grow. Big. Which will bite. Will bite. Wild. Poisonous.
La pag-ayo paras katawhan.
Very poisonous for the people.
Daghang uhipan sa atong katilingban.
There are many centipedes in our society.
EL CUEZON (1987) Jimenez, Misamis Occidental
SA MAHAYAG, ZAMBOANGA DEL SUR
In Mahayag, Zamboanga del Sur
May mga pako ang iyang tudlong gilukot.
His fingers rolled, has wings.
Bato kining mitugpa sa akong apapangig.
Like stone, it perched on my jaw.
Nagbalas ang bitoon akong nakit-an
I saw stars like sand
sa malinaw, mahayag nga kagabhion sa Mahayag.
in the peaceful, bright night in Mahayag.
Sa makadiyot, nangitom ang akong tinan-awan
For seconds, my vision turned black
ug ang maong bulok magpabiling mansa
and that color will remain a stain
sa maanindot kong handurawan
of my beautiful memories
ning maong banwa.
of this town.
Amang ang akong ulo sa akong mga ngano,
My head was mute with questions of why,
ngano human sa diyutayng panagkauban
why after a short period of time being
sa lamesa ug hudyaka, nunot sa kurat ug kiat nga sonata,
in one table and joy, with the frightened and sexy music,
walay mata o pulong mahait nga gisulti
no gaze or sharp word said
sa usag usa.
to each other.
Kaha dautang ispiritong
Maybe the evil spirit
nagpuyo sa alak nga iyang gilaklak,
that dwells in the wine he had drank,
ispiritong gipaisog kaha tungod
the spirit that must have been made braver
kay siya, siya kaputol sa pusod
because he, he was the brother
sa bise-mayor ning lungsod
of the vice-mayor in this town,
Mahayag, diin ako, makausa
Mahayag, where I, once,
gilangkatag kahayag, makausa, higala.
was deprived of light, once, my friend.
EL CUEZON
Mahayag, Zamboanga del Sur.
ANG MGA GAGMAYNG ALIBANGBANG
The Small Butterflies
Mga dalag nga bulak
Yellow flowers are
ang gagmayng alibangbang,
the small butterflies,
lihok ug paspas nga naglupad-lupad
they move briskly and fly fast
sa mga mugbong kalibunan
in the short bushes
sa hinayhay nga kahigaran.
of these rolling hills.
Nag-inusara o nagkuyog-kuyog
They are alone or with
sila sa uban.
their companions.
Ang pagkapa-kapa
The flapping
sa ilang mga pako
of their wings
nangahulugan og malipayon
signify happy
nga kinabuhi.
lives.
Silang nangabuhi,
They who live
nanginabuhi ning halayong
and find life in this far
lugar sa kapobrehan,
place of poverty,
kamasanagon sa
how sunny
ilang paglupad.
are their flights.
Samtang ang mga tawo
While people
sa tunga-tunga sa
in the center of
sibilisasyon
civilization
way kapiskay
has no wellness
sa ilang gihandum.
in their dreams.
EL CUEZON
Concepcion, Misamis Occidental
March 27, 2005
MINAHAL KONG PROFESSOR DOLORES FERIA
Dear Professor Dolores Feria
Sa ikaduhang pagbasa ko sa imong paglabay,
The second time I read of your passing,
gisuroy ko ang imong umahan sa mga pulong
I strolled in your field of words ---
mga tipik sa usa ka libro sa bilanggoan---
fragments of a book in prison ---
ug milupad ang akong hunahuna sa mga nangaging tuig.
and my mind flew back years, years ago.
Your hair was all silver,
Pilak ang imong buhok,
your thoughts were gold,
Bulawan ang imong mga hunahuna,
and your kindness, emerald.
ug emerald ang imong kaayo.
Ang imong hunahuna sa usa ka inahan,
Your mind is a mother’s ,
masinabtanon bisan
even understanding those
na niadtong wala tun-i ang imong panlimbasog,
who refused to learn your cause,
ug nag-apas lamang sa mga uno
and are only after flat ones
para sa med school.
for medical schools.
Ang imong requirement nagdala kanako sa kabukiran
Your requirement sent me to the mountains
uban ang groupmate ug bag-ong higala.
with a groupmate and a new friend.
Midali kamig adto sa giulang kahigaran sa Tanay, Rizal
We rushed to the rained Tanay,. Rizal hills
aron makig-istorya kanilang may itomong mga panit.
to talk to them with darker skins.
Remontados, silang yanog mga pangandoy,
Remontados, they of simple dreams,
gihadlok sa usa ka kasilagang dam.
threatened by a damnable dam.
Niadtong gabhiona sa usa ka mingaw nga higad
On that night in a lonely hill,
nakit-an ko ang mga suga sa Manila
I saw the lights of Manila
nga nagpahayahay sa kangitngit
luxuriating in the darkness
ug akong nadumduman ang among paper ug ikaw,
and I, remembering the paper and you,
ug ang mga kasakit sa atong katawhan,
and the pains of our people,
nakapangutana ako: para lang ba kini sa usa ka grado?
asked: Is this just for a grade?
Nahuman ko ang paper, nagpadayon ako sa klase.
I finished the paper, I continued the class.
Nahuman ang semester, nakuha nako ang grado.
The semester ended, I got my grade.
Milakaw na kita sa iya-iyang dalan.
We went our ways.
Gisundan ko ikaw sa imong mga artikulo
I followed you in your articles
sa pipila ka basahon nga akong nabasa ---
in the few papers I read –
imong mga pagdayo sa Sulu, sa Mandalay.
travels to Sulu, to Mandalay.
Hangtud nga nabasahan ko
Until I read of your passing,
Ug nadumduman ko ang imong pilak nga buhok
and I remembered your silver hair,
ang bulawan mong mga hunahuna, ug emerald mong kaayo.
your golden thought, your emerald kindness.
Ania, halokan ko ang imong paghandum,
Here, I kiss your memory,
maayong paglakaw, rebelde kong maestro.
goodbye, dear rebel teacher.
Nagmahal kanimo,
Loving you,
imong rebeldeng estudyante.
your rebel student.
EL CUEZON
Jimenez, Misamis Occidental
Mindanao
3/30/2009
Usa ka Langgam, Usa ka Buntag, Panahon sa Rumble
A Bird. One Morning, Rumble Times
Akong gihagoan og pangita ang sungo
I strained to find the beak
nga gigikanan
from which flowed
sa tono nga miligo
the tune showering
sa palibot og kalipay.
the atmosphere with delight.
Akong gituyukan ang punuang
I circled the trunks
dili dako pa sa akong lawas.
no bigger than my body.
Ang akong mga mata misaka
My eyes climbed up
sa mga sanga,
the branches,
naningkamot nga mowiwi
tried to draw open
sa kurtina sa mga dahong
the curtain of leaves
nagpaanindot sa mga kahoy.
adorning the trees.
Pero ang kahon sa musikang
But the music box,
buhi, nagkanta og maayong adlaw,
living, singing good day,
maayong buntag,
good morning,
naputos sa halawom nga kalunhaw
ensconced in deep greenness
layo sa pana
safe from the arrow
sa akong mga mata.
of my eyes.
Hangtod nga ang sungo misira
Until the beak closed
ug milakaw ako,
and I walked away,
nangindahay sa kaugalingon,
promising to myself,
nga sa sunod, ayamon
next time, I shall hunt
ko ikaw pag-usab, pusilon nga buhi
you again, shoot you live
sa akong mga mata
with my eyes
ug embalsamahon
and embalm you
sa usa ka balak.
in a poem.
EL CUEZON
1990s
Commonwealth Subdivision
Diliman, Quezon City
MISAGUBANG KAMI OG GUBAT SA MGA PULONG
We Wage a War with Words
Misagubang kami og gubat sa mga pulong
We wage a war with words
nga among gihunghong sa kahanginan
we whisper on air
o sa mga papel
or on paper
aron luwason ang nagkanihit nga kagulangan.
to save our dwindling forests.
Mga pulong lang ang among hinagiban,
Our only weapons are our words
ang pinakamaayong hinagiban.
the most effective weapons.
Di mo putiog itlog nga way bagani, armas o hiyas.
We are not whitees, without warriors, weapons or wampuns.
Aduna kamiy mga pulong
We have words
ug among tinipong kaisog
and our pooled courage
sa atong mga pangutanang natubag.
of our questions answered.
Daghan mig pulong, oo,
We are wordy, yes,
pero dili kami hanginan, nagpakaaron-ingnon.
Ang among mga kaaway hanas sa salamangka
para tabunan ang bulingong pader.
Gipamurikat na nila ang atong kinabuhi
uban sa ilang mga ikog.
Misagubang kami og gubat uban sa among mga pulong.
Ako ang panday sa pulong
nga maghimog pusil ngadto sa igsusulat,
espada ngadto sa stylus.
Akong ipagawa ug ipakayab ang balak sa akong kasuko
ug ang kasuko sa akong balak.
EL CUEZON
Ang Paril
Sama'g paril
wala mairog,
wala'y kinabuhi,
wala'y pinitik,
kay wala'y
kasing-kasing
Ug migahi,
nitikig, nilagom,
nawad-an sa gahom.
Unsa pa ma'y iya?
gawas sa paghunos,
pagkutlo, pagluka
sa dughang bato
nga nalubong
sa hinigugma
kaniadto.
3/29/2009
Di Mahimong Talikdan
Sa makadaghang higayon
Imong gilutos og buot tapuson
Nagkamang sa yuta didto sa kawad-on
Nalubong sa lapok,nagpakilooy'ng haw-ason!
Bisan pa man niining tanan
Labot ka niining akong kalibutan
Bisan abugon mo man sa makadaghan
Mobalik ako nganha sa imong tugkaran!
Karon ako kanimo nagpahilayo
Gibalon ko ang mga kasakit og kasubo
Dinhi ko buntogon, kahuyang nga nagatago
Giyahan unta sa langit ako intawon nangamuyo!
Buot ko man nga ikaw hikalimtan
Ilubong sa hingpit kadtong kapakyasan
Apan bisan pa man sa akong nahiaguman
Ikaw, dili og dili gayod nga mahimong hitalikdan!
Adones Bentulan, Adbent
|
Saw-an ta Higala ko
Wala ko damha og paabota
Nga mag-krus ang mga dalan ta
Sa dugay nga panahong nagpakahilom ka
Giablihan pagbalik ang atong panaghigala.
Managsama ang lumba nga atong giapilan
Lumba sa pakigbisog, pagsakripisyo'ng hilabihan
Pagsulay, kamingaw, kahingawa og kalisdanan
Kining tanan buntogon aron makab-ot ang kadaugan.
Kung bation mo ang kahuyang og kakutas
Andam ko og tagana nga sundon ang imong gibaktas
Saw-an ta kini og dungan natong hupayon og ibanlas
Aron dinhi niining kangitngit kita makalingkawas!
Sayod ko nga lig-on ang imong mga dapat
Dag-on mo ang mga hagit nga kanimo misugat
Dawaton mo kini bisan pa man og mabug-at
Matam-is mong pahiyom kanako imong isugat!
Adones Bentulan, adbent
|
Matuod Nga Kalipay
Sa nangaging mga adlaw
Kaugalingon ko nagpakalingaw
Wala na panumbalinga ang kamingaw
Nahikatulog nga pagbati pirmi nang gatukaw.
Walay oras nga giusikan
Nga sa matag hagtok sa orasan
Dunay mga pulong nga gibuy-an
Lain-laing mugna ang mahuna-hunaan.
Wala ko gayod mabantayi
Ang pagsubang sa adlaw og pagsalop niini
Didto sa akong lawak lamang ako nagpakabuhi
Sa paglanog sa tingog,balumbong ang bugtong saksi.
Dinhi ko nakita ang kalipay
Nga sa galamhan ko nakahupay
Alang kaninyo kining akong ginahikay
Sa kinasing-kasing og sa walay pagkalaay.
3/28/2009
Itanyag Man Ang Kalinaw
ug niabot man ang kamingaw
kanimo nga kanhi nagtukaw
ning lawom nga kagabhion
dili ko itugyan ang akong pagbati
hulip sa imong pagpanaw palayo
bisan itanyag pa ang kalinaw