Ang Abohon Nga Kapunawpunawan

Dinhi sa tinagua'ng payag
gi lad-ok ko ang tinulo
sa kada litok sa balak
nga sa lahutay
mahubsan tugbang
sa mga luha'ng
way kinutuban

Lumalabay nga panganod
halos ko mahakop
apan sa kamatuoran
gawasnon ang gugma
di sama sa kuwerdas
nga talikala
sa mga dughang
gitukod sa pinatak
nga pagdusingot ug dugo

Ang Tuburan nagmugna
sa mga langgam aron
magdayandayan sa
kahanginan, bisan ang way
pangisip nga mga bukya
mituman sa ilang tahas


Kita migamot na sa yuta,
apan sa gihapon
nangandoy sa paglupad
nga way-kataposan...

nagsud-ong ako kanimo
nga nagtutok sa
abohon nga kapunawpunawan

ang bidlisiw mao
ang imong mga mata
nga mibalukot sa batunaw

...ug ako nakasugakod

Ang Mga Alikabo

...nangapulpog
ang baruganan ni bathala,
makalipong nga aliluyok
sa iyang galamhan.
Wa mahiluna nga mikaylap
ang manggad.

ang alimyon sa mga bulak daw mga
alikabo'ng pak-an
mi lutaw-lutaw sa iyang
kasingkasing, taphaw
sa gibug-aton.

ang mga bug-at nga tipaka
dugay ng gilubong inubanan
sa iyang matuod nga gugma.


bug-at ang akong
mga lakang, nanamin sa
yelo sa lim-aw nga nangliki
sa kapakyasan sa
sa akong tumong

sa gihapon
nagpabiling nangaliya
sa kagahapon nga unta
ang pagbati ni bathala
mapukaw...

Hikalimtan

Hikalimtan

(ni Vicente Ranudo para kay Francisca Rodis)

Dili mahimo nga ikaw hikalimtan,
Bisag maangkon ko ang imong kasilag
Samtang adunay dapit kining dughan
Nga pagsimbahan sa imong kaanyag.

Dili sala ko nga ikaw ighibalag
Sa pag-usara ko ning kinabuhi
Nga pagsilutan sa dili paghalad
Ug sa paghandum kanimo, pinili.

Nganong maanyag ka ug mabihagon,
Kon daw buot man nga ikaw hikalimtan?
Ngano nga ang imong katawa langitnon
Kon masuko man ang pagahalaran?

Sayud ang Langit nga akong gihimo
Ang mabaskugon nga pagpanlimbasog
Sa pagsalikway ning dughan kanimo
Hinikalimtan ang akong kaikog.

Sayud ang Langit nga buot kong mahanaw
Sa handumanan ako ang imong ngalan,
Basig mabawi ang nawagtang kalinaw
Ug maoy mabalonsa akong lubnganan.

Ug kay nakawang ang akong tinguha,
Bisag giunsa na ning kabubut-on,
Unsay buot mo, hakog nga Bathala,
Unsay buot mo nga akong buhaton?

Kutob mabihag nang imong panan-aw
Ang mamingawon ko nga kinabuhi,
Imong giungkag ang akong kalinaw,
Ug giilisan ug laing pagbati.

Ug sa pagtan-aw sa imong kahuyang
Ug sa pagsali sa akong kalig-on,
Sa ngatongadto, sa akong kabuang
Akong naangkaon ang pagkaolipon.

Ang akong naangkon kay, bisag unsaon
Buot kong kanunay ikawng susud-ongon,
Ang imong ngalan kanunayng yamyamon,
Ang kahumot mong kanunayng hanggapon.

Buot kong mahimo ang tanag mga hiyas,
Buot kong maimo ang tanan nga kaputli,
Buot kong mahimo kang bahin ning lawas,
Nga makagsaksi ning akong gibati.

Alang kanimo mao koy tinguha,
Ning kalibutan duhay silimbahon,
Didto, sa Langit, siya si Bathala,
Dinhi, sa Yuta, ang imong kaambong.

Dili mahimo nga ikaw hikalimtan,
Akong Bathala sinimba sa tago,
Kay kon wala ka sa sulod ning dughan,
Unsa pay ako, Inday, unsa pay ako?

Silaw sa bulan, tipik sa bitoon,
Nga napabilin ning yutang malaay,
Kon daw buot nga dili simbahon,
Iuli sa langit ang imong panagway.

Kanus-a Pa?

Kanus-a Pa?
ni Renato F. Gutierrez


Dili maingon
Sa sinugdanan ug
Niadtong unang panahon
Kay wala may sinugdanan ug dili man molabay
Kay kahangturan, nahikalimtan ko lang.

Kining tanan
Mobalik ba sa akong panumdoman
Human ako gitugahan
Kaunoran ug kabukogan
Aron makabaton kaalam ug kasinatian?

Ato bang gikauyonan,
Kita magkahigugmaay ug magsinaaray
Nga dinhi sa kalibutan diin may kahangturan
Mag-inonongay magsinabtanay kanunay?

Gikinahanglan ba
Nga masinati ug matagamtam, pakigbugno sa pangubatan
Pagpatulo sa dugo ug luha?
Ang kalainan sa kamatayon ug kinabuhi
Kasakit ug kasub-anan
Maantos ra ug dali rang hingkalimtan?

Dugay na, ug wala kami'y nakitang hangturanan
Uhaw kami sa kalinaw sa katarungan
Gutom sa pagsinabtanay ug kaharuhay
Pagbuot mo ba nga ang tanan matuman?
Puhon, agad-agad, karong taud-taud, unya ra?
Kami imong tug-anan?

Renato F. Gutierrez is from Pikit, North Cotabato, and is now based in California. This poem is an offering to his grandson who died on New Year's Day 2004.

Kutay: Mindanao Culture

Akong Mga Pangindahay sa Pagpanaw

Akong Mga Pangindahay sa Pagpanaw
ni Jacob Michael Roy Gutierrez
ni Renato F. Gutierrez

Kahamubo
Sa imong Pakighimamat
Kanamong imong biniyaan.

Gibawi ba ikaw sa kahitas-an?
O kanamo gihatag ba ikaw sa makadyot
Aron kami imong lipayon
Sa imong katawa ug mga pahiyom?

Giampo, gipangayo
Ug ang tanan nangaliyupo
Imong kasakit humpayon
Nga hatagan ka ug kinabuhing hapsay ug hataas
Apan sa usa kanamo ikaw gitugyan
Aron ang pagbuot ni bathala matuman.

Da, Iyang pagbuot natuman
Mipanaw ka, imong kalag mikayab
Kaming gibiyaan, mibaha ang among mga luha
Sa Kamingaw, sa kahidlaw nga walay
Makit-ang katapusan.

Hangtud kanus-a kami magahulat
Sa imong pagbalik sa among kiliran?
Diay walay sukod, kay sa kamatayon walay kadugayan
Dili inanay ang paghulat, dili dugay
Sa akong pagmata, sa akong pagkabanhaw
Ikaw ug ako ug tanan kaming mibakho sa imong pagpanaw
Magkahiusa diay nga motagamtam sa kinabuhing walay
kinutoban.

Makadyot ra diay.



[Renato F. Gutierrez is from Pikit, North Cotabato, and is now based in California. This poem is an offering to his grandson who died on New Year's Day 2004.]

Kutay: Mindanao Culture

OMANG

Omang nagmahal sa kinaiyahan
Mipuyo sa ukabhang biniyaan.
Paggamit sa basura sa usikan
Maoy iyang prinsipyog baroganan

Tito Villamor

OMANG

kinsay magdahom:

ukabhang sa aninikad

gahaw-ang sa baba sa hunasan

gipadaplin na lang ug gipatid-patiran

gipuy-an karon sa naglatagawng

OMANG

Lunhawng Panglantaw

ang lunhawng panglantaw
bunga sa mga nangaging

unos ug bagyo,
alimpulos ug buhawe

labay sa mala nga yuta
dala ang gabaha nga luha

natay-og man ang dalan sa himaya
wala kini nahimong babag

sa lakang sa adlaw
nga misubang sa kabuntagon

hulip sa kangitngit
nga tulisok

sa akong pagpakahilom.

Pagluka sa Gitanom nga Kaligutgot

ang kaligutgot usahay
dili lalim buhion
ug labawng dili daling lukahon

kay sama kini sa gamot
mukuyanap, mukatay,
ug mahimong mutuok

sa dughang nagtanom
niining kaligutgot, ug
kapungot sa kahayag

ug ikaw himuong ulipon,
igapos sa kasina,
ilubong sa kahadlok

apan bulahan sila
nga miluka niini,
ug wala magpanagang

masamdan, magkadugo
ang gakugan nga samad
sa imong pagbiya ning dughan

maukab man pagbalik
dili igsapayan,
mahaw-as lang ang kalamayo
nga mikutkot

sa unod nga huyang.

Ang Pagpanaw

Ang pagpanaw... mikisdom ang panganod nga nagpasidaan sa nag-abanti'ng unos sa batunaw. Apan bisan pa sa katugnaw, wa siya magpakabana "sa miaging mga oras mora man gud ug ting-init na" bulan pa lang sa Marso. Ang agungoy sa kamig mi-bagtok sa nahilis nga yelo.   sa unahan, anaay nilalang nga daw anino. Nakigbugno sa urakan. Ang gabon mililong sa akong pagsud-ong. Ang unsa sa unahan akong gisalikway. Dili pagbudhi ang ahat nga kamatayon ...wa nako sirad-i ang pultahan

Tipdas sa Kaminyoon

Sumala sa nukanuka
sa imong panit, tipdas na.
Apan walay kamatayon
ang imong mga agwanta.

Giunsa man ka sa imong bana?
Usa ka sayop,
napulo ka libo nga kulata.

Sama sa lipat sa mata,
arang-arang na
ang imong ginhawa.
(Alang sa kasaulogan sa Women's Month)

Apan ayaw gyod tunla
ang imong mga tikuka.
Isuka na sa iyang baba.

Sulti gyod og sakto na.

Inday, gihilantan na ang papel
nga inila daw sa inyong gugma ug pirma.
Ug ang mga pulong niini dugay
na nga gisumbag, gidabok ug gipukpok.

Ayaw huwata nga modaghan
pa ang mga hubag sa imong lawas
Patilawa na og mga yan-angan
ang imong kanahan nga kapikas.

Ug usa niining mga adlawa,
ayaw gyod dawata nga wala
kay bakuna batok sa imong bana.

Cindy Velasquez

hagawhaw (bag-ong bersyon)

Miapaw ang iyang gabono'ng
mga pulong,
tubag sa way-timik
ko nga kahigwaos.

...kainit, mitay-og
sa nahikatulog nga lim-aw.

Mga matang naghupot
sa daklit nga himaya
nga dili matuki sa
lunhaw'ng pag aninaw
nga sa samang higayon
daw buhawi'ng mikulitog
sa akong tanlag.

Siya ang hangin nga imong
mabatyagan apan dili makita
nga mipahiluna sa kinauyukan

sa akong galamhan
susama sa halawom
nga hagawhaw-

...kini dili alang sa tanan

Ang Gugmang Nagtampisaw

..."ang duruha ka kinatumyan
sa lambo, way gihikot"

Nag-alindasay'ng
mga mata.
Mainit nga pagbati
nga sa hingpit mitampisaw.
Wa magpanumbaling nga
mikuyanap, apan
taphaw ngadto sa mga bulak.
Milingi sa inanay
nga nagkakunhod
nga karetera.


Dili bug-os ang iyang
kinabuhi.
Daw batang mihulma
pahibalik
sa tagoangkan.

Pagbalhi'g dagway,
sama sa lastiko,
milabtik pabalik
sa lintunganay'ng-
pamayhon.

Ang Way Unod Nga Pagbati

...halawom ang iyang
paghinuktok. Namidpid
sa daplin sa hunasan

Samtang ang mga gagmay'ng
balod mihapuhap
aron mapanas ang timaan
sa hinubuang baruganan.
Nangabuak
sa iyang tiilan

Humok ang iyang
kasingkasing. Way
igong gahom aron masanta
ang limbonga'ng
batilaab.

Kagabii...
ang mga maskara
nangatagak, nahakop
sa naghaganas nga
manggad. Ang Gamhanan
gihukasan apan dili
ang iyang dughan kay
kini naangkon na
sa uban...

Insomnya

nakigbugno

ang akong mga

tabon-tabon sa kahayag

diin ang kangitngit

nangaugdaw.

 

mga lugas misil-ip

ngadto sa balilihan,

ang iyang bidlisiw

mipanaw

 

nahimugso pag-usab

ang kabuntagon...

tuman sa iyang tahas,

nunot sa panghupaw

 

nahilis, sama sa batunaw

ilawom sa nagdilaab

nga adlaw

 

panglimbasog nga

gilikosan sa way-timik

nga bung-aw.

 

pagkunhod sa kahayag

gisiba sa kilumkilom

sama sa kamatayon

nga nag-ungaw...

Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba

Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba
i. taghoy taliwa sa katalagman
Gipangita sa anino sa akong pilok
Ang pundok sa baha, gihinol
Sa kumingking sa among sagum-ot nga buhok
Ang haguros sa bastos nga yamog. Ang taliwa
Sa buntag ug gabii walay kalahian
Sa multong nagpangayo og limos
Nanlimbawot ang among balhibo
Tungod sa singgit nga gisapnay sa among mga puya
Nakigsambunot sa nagkadaiyang alingasngas:
Nagsipok nga mga gangis, nangadyeng mga tiki
Gapasan kaming natugsaw sa Bentana
Patalinghogan ba namo ang kapait sa bakho sa ulan?
O kaha padayon kaming magpabungol-bungol
Sa nagkanuos nga bahakhak sa pikas tampi?
Ah, sa bahakhak nilang dunot, uga nga luha—
Silang naluwas sa katalagman
Sa dalugdog. Magpabuta-buta na ba lang kami
Sa pagpanglipagha sa among panit
Isip timailhan sa pagwara-wara sa alingatong?
Oo, pagadibuhoan nila ang daot
Nga mga panultihon sa udtong-tutok
Kilat silang tunok sa among dugokan
Kilat sila sa nagkutoyng dalugdog
Kilat sila sa halayong lubnganan
Kilat silang nagkamang; itom nga ulod.
Puthawng anino lamang kaming nangagipod
Gikan sa kahapdos sa among pangos.
Alang nila, susama lamang kami sa hangol nga kalag
Way pagka kabalaan, taralong way hinungdan
Sa mini nga Sanhedrin
Manglutaw ang gay-ot namong kalawasan
Ipanigsusi na lang kaha namo sa tuktugaok
Sa mga manok-ihalas. Nalisang kami, lisang kaayo
Nga basin sa pagkahugno sa pal-og, saw-on
Ang gabok namong mga anago
Karon, naglantaw na kami sa sapa, ania na—
Mabalbag na ang sentido sa among mga singgit
Moaslay na ang pus-on sa tuboran
Hinunoa, nasayod kami: dili kami magpakitabang sa rebulto
Sa mga anananggal, dili namo ibaligya ang gilukdo
Nga banga ug kaban. Sanglit nahapnig dinhi ang
Bahandi nga giampingan sa among kaliwatan
Ihangyo namo: sa matag halok sa sawumsom
Pasagdi ninyo, pasagdi ninyong
Magyamyam kami og mga panangpit.
Subling hapyoron ang dughan sa among mga inahan
Gigunitan ni Lulid ang sitro— ang kalipay sa among mga anito
Dili kami moyukbo sa puting diyos.
Bisan mahutdan pa kami sa yuta.
Dili mongisngis ang among mga kinumo
Sanglit yuta man usab ang among sambog.
ii. hukom sa suba ug ang piyak sa nikiladong bantayog
Walay kahulogan ang daling
Pagtuang sa ulan. Tungod kay nagsugwak na
Ang tinubdan sa kaligutgot. Namudlat na ang bangkaw
Sa mga manggugubat sa among kaliwatan
Andam nang ihimugso sa sabakan sa kabaghion,
Ang mga anak sa yuta; sila ang mga libgos nga
Dugay nang gipaabot sa gikatakdang tigpanurok
Dili sila kapugngan bisan sa suwab
Sa tinegre ug binagon . Walay talawan sa among talay,
Ang kasundalohan dili moatras—
Hinunoa, motimbakuwas sa sidsiran sa kahilom
Ang mga bituong day-o
Ania kami nga naglaas sa taming ug sundang
iii. epipaniya sa mga biniyaan
Ipahamtang ko ang gahom sa sungkod
Sa matag kapukan sa gamot, usa ka obituwaryo—
Nangislag ang mga diwata ni Caravana
May hulga sa trahedya ang mga ngabil nga lisang
Nagkurog, nagbakho, nagpanglingo
Gani wala may ikayawyaw ang
Libat nga talan-awon sa prosesyon
Paminaw kamo sa linunggoag ulong tigkansiyon
Magpangamay sila sa pundidong mga aninipot
Bisan pa ang mga ingon niining ritwal, tipaka lamang
Sa kuyamis nga pangandoy, kasugiran na lang—
Usa na lang ka mito ang kinulit, itom nga Diyos
Ang lang-og nga gininhawa sa bakakon
Ug doktoradong tigsugilon
Maoy magpatigbabaw sa kasadpanong hutuhot
Sila ang mga tagsala nganong nabugto
Ang pisi, ang manluluwas nga pisi
Walay magunitang tanod sa kamatuoran—
Usa kini ka balinsuhi!
Hinay-hinay nilang gigum-os ang mga gabii
Ay, nangislag na ang mga buang nga kabog
Ang hulagway sa kaibog, usa na ka halayong kagahapon
Kay mahilomon na kining gitunod sa lubnganang
Walay timaan. Maaninaw mo ba ang tigbayon
Sa ilang mga kalag nga nanagtago sa katalaw sa kangitngit?
Mga manggugubat silang walay itlog!
Mga manggugubat silang kanding nga
Motiyabaw sa ting-ulan, mga bunhok silang
Nanuksok ilawom sa sayal. Wala akoy nasil-ip
Gawas sa gibus-awng baho sa nangalata
Nga mga iring, iro, nadunot nga kalawasan
Ang taliwa sa duha ka tampi
Usa ka teyatrong gidulaan sa kinabuhi ug kamatayon
Hangtod na lang dinhi ang sangpotanan.
iv. odesiya sa mapahigawasong kabugnaw
Salamat sa obeliskong tuod sa kaingin
Ilansang namo dinhi ang among kaluwasan
Walay malupigon nga makahimo pagbungkag
Sa among pagkinuptanay
Dili mangurog ang among tuhod
Andam namong antoson ang kabinhod sa
Balit-ad namong pagluhod
Hangtod na lang kami dinhi, nangagadlas
Ang lawas nga gipiyestahan sa pangos ug bun-og
Apan dili kami kaposon sa gininhawa
Magtuwad kaming mag-ubog sa baha
Moaginod kami, moaginod nga mainampingon—
Nasayod kaming manggahi ang among kaunoran,
Sa kahapdos sa paslot niining among panaw
Niining taas namong panaw
Ganti niini ang malantawng kahayag
Nasayod kaming sa unahan nagpaabot kanamo
Ang lantay sa among pagpahulay
Ug dinhi motagpilaw kaming magpahiyom
Mokugan sa panahon ang samad sa among dughan—
Ang samad sa among pagbati
Subli namong gakson ang kahumot
Sa among mga halad. Kami karon ang bag-ong binhi
Sa pagkahimugso ug kinabuhi
Ug sa bulok sa lunhawng kabuntagon
Subli kaming magpatianod sa gasa nga
Giampingan sa among katigulangan
Ug sa kabuntagon usab namo ipahiluna
Ang kabalaan sa among bukog ug dugo…

OMAR KHALID

(Ang bersiyong Tinagalog niining balaka mananaog sa Unang
Pinasidunggan
sa Gawad Surian sa Tula—Gantimpalang Collantes ubos sa pagpasiugda
sa Komisyon sa Wikang Filipino. Ang pasidungog gitunol sa Cherry
Blossoms Hotel, Ermita, Manila niadtong Abril 2, 2008. Ang hunta sa
mga
hurado gitagsiyahan ni Dr. Cirilo Bautista.)

Kabriel Macondo: Duha Ka Balak

Mga higala naa na sab koy duha ka bag-ong balak nga akong ikaambit
ninyo. Ang unang balak nag-ulohan og "Laylayan tika." Kining balaka
akong namugna isip usa ka paghalad sa akong inahan. Ang unang ulohan
gyod ani mao ang "Oda alang kang Nanay" nya namubo ngadto sa "Kang
Nanay" hangtod nahimong "Melodiya Ka Nanay." Apan si Bay Omar Khalid
misugyot nako nga ang nindot iulohan mao ang "Laylay Sa Hangin." Apan
sa
akong tantong tinimbang, mas nindot wagtangon ang hangin kay mahimong
mosugyot nig way kapaingnan. Busa, "Laylayan tika" ang haom nga ulohan
sa balak.
Ang ikaduhang balak, namugna sa dihang nagrebisar ko sa naunang
balak. Samtang nagrebisar, kalit lang dunay misulbong nga kalagot sa
akong kaugatan. Ug sa wa madugay, miawas ning balaka: "Litaniya Taliwa
Sa Sementong Kalasangan."
Laylayan tika
Paminawa ko Nanay:
orkestra
ang imong tingog
himoon ko
ikaw nga bulawang bantayog
sa lapad nga luna
sa akong panumdoman
isaad ko: di ka
matumpag. kanunay kong
tadlason
ang dalan-dalan
sa akong kagahapon
diin mibukad
ang akong antuwangang
kasingkasing
sa dihang akong gihapuhap
ang silaw
sa adlaw
nga mibatog
sa imong balaang nawong
di. ug di ko itugot
nga masanapan
sa lang-og kalimot
ang pagwilik-wilik
sa akong talidhay
uban nimo.
way, anino,
nga makahulip, nimo.
di ko maihap
ang mga bituon
sa imong mga singot
nga imong gipagilak
alang nako
di ko sab masubay
kon pila na ka kabuntagon
sa akong kinabuhi
nga imong gipukaw.
wa ko malimot
nga nagtaghoy-taghoy
ang gilangit ko
nga galamhan human
sa paggakos
sa imong maamumahong
tingog nako.
Nay, gilukdo mo
ang tanang hagit
sa panahon
gisalibay mo
ang tanang hadla
gipakigbatokan mo
ang multong salimuang
gipakigharongan mo
ang bagyong kahingawa.
Nay, obra maestra ka
sa dihang wa mo pahaguka
ang imong kagabhion aron
lang imong masuta
nga naa pay mosubang
paglaom alang nako.
ikaw ug ikaw ra gyod,
Nay, ang tabunong unod
ug Bathalan-ong bukog
sa gugma...
Litaniya Taliwa Sa Sementong Kalasangan
Ayaw kog suginli og mga bituon.
Gikawat mo ang laylay
Sa akong kabuntagon
Giulingan mo ang akong hubakong kalag
Paminaw:
Plawtang yabag
Ang akong tingog---
Alingugnog, alingugngog!
Natumpag na ang baldadong bantayog
Sa akong kaugalingon wa na koy
Angay nga tadlason ang akong odesiya
Sa akong yutang Tabunon
Usa ka muryatic nga ilusyon!
Nalawos na
Ang akong antuwangang
Kasingkasing nadat-ogan ang silaw
Sa akong adlaw og mga dag-om.
Alkitran ang akong katarata.
Nakasabot ka?
Ayaw, ayaw na pukawa
Ang akong kaugmaon
Di na ko pagakos
Sa imong hagawhaw---
Malinglahong hagawhaw!
Kay way bili ang akong pagkabiba
Sa mga hadla sa nagwandog-wandog
Nga panahon ug
Sa akong pagsalibay sa akong alindasay,
Halangdon ang magpalamoy sa kilat.
Timan-i sab: mibarag ang akong pagginhawa
Ug patay na akong kahingawa.

-- KABRIEL MACONDO

Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba

*Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba
*/i. taghoy taliwa sa katalagman
/Gipangita sa anino sa akong pilok
Ang pundok sa baha, gihinol
Sa kumingking sa among sagum-ot nga buhok
Ang haguros sa bastos nga yamog. Ang taliwa
Sa buntag ug gabii walay kalahian
Sa multong nagpangayo og limos
Nanlimbawot ang among balhibo
Tungod sa singgit nga gisapnay sa among mga puya
Nakigsambunot sa nagkadaiyang alingasngas:
Nagsipok nga mga gangis, nangadyeng mga tiki
Gapasan kaming natugsaw sa Bentana
Patalinghogan ba namo ang kapait sa bakho sa ulan?
O kaha padayon kaming magpabungol-bungol
Sa nagkanuos nga bahakhak sa pikas tampi?
Ah, sa bahakhak nilang dunot, uga nga luha—
Silang naluwas sa katalagman
Sa dalugdog. Magpabuta-buta na ba lang kami
Sa pagpanglipagha sa among panit
Isip timailhan sa pagwara-wara sa alingatong?
Oo, pagadibuhoan nila ang daot
Nga mga panultihon sa udtong-tutok
Kilat silang tunok sa among dugokan
Kilat sila sa nagkutoyng dalugdog
Kilat sila sa halayong lubnganan
Kilat silang nagkamang; itom nga ulod.
Puthawng anino lamang kaming nangagipod
Gikan sa kahapdos sa among pangos.
Alang nila, susama lamang kami sa hangol nga kalag
Way pagka kabalaan, taralong way hinungdan
Sa mini nga Sanhedrin
Manglutaw ang gay-ot namong kalawasan
Ipanigsusi na lang kaha namo sa tuktugaok
Sa mga manok-ihalas. Nalisang kami, lisang kaayo
Nga basin sa pagkahugno sa pal-og, saw-on
Ang gabok namong mga anago
Karon, naglantaw na kami sa sapa, ania na—
Mabalbag na ang sentido sa among mga singgit
Moaslay na ang pus-on sa tuboran
Hinunoa, nasayod kami: dili kami magpakitabang sa rebulto
Sa mga anananggal, dili namo ibaligya ang gilukdo
Nga banga ug kaban. Sanglit nahapnig dinhi ang
Bahandi nga giampingan sa among kaliwatan
Ihangyo namo: sa matag halok sa sawumsom
Pasagdi ninyo, pasagdi ninyong
Magyamyam kami og mga panangpit.
Subling hapyoron ang dughan sa among mga inahan
Gigunitan ni Lulid ang sitro— ang kalipay sa among mga anito
Dili kami moyukbo sa puting diyos.
Bisan mahutdan pa kami sa yuta.
Dili mongisngis ang among mga kinumo
Sanglit yuta man usab ang among sambog.
/ii. hukom sa suba ug ang piyak sa nikiladong bantayog
/Walay kahulogan ang daling
Pagtuang sa ulan. Tungod kay nagsugwak na
Ang tinubdan sa kaligutgot. Namudlat na ang bangkaw
Sa mga manggugubat sa among kaliwatan
Andam nang ihimugso sa sabakan sa kabaghion,
Ang mga anak sa yuta; sila ang mga libgos nga
Dugay nang gipaabot sa gikatakdang tigpanurok
Dili sila kapugngan bisan sa suwab
Sa tinegre ug binagon . Walay talawan sa among talay,
Ang kasundalohan dili moatras—
Hinunoa, motimbakuwas sa sidsiran sa kahilom
Ang mga bituong day-o
Ania kami nga naglaas sa taming ug sundang
/iii. epipaniya sa mga biniyaan
/Ipahamtang ko ang gahom sa sungkod
Sa matag kapukan sa gamot, usa ka obituwaryo—
Nangislag ang mga diwata ni Caravana
May hulga sa trahedya ang mga ngabil nga lisang
Nagkurog, nagbakho, nagpanglingo
Gani wala may ikayawyaw ang
Libat nga talan-awon sa prosesyon
Paminaw kamo sa linunggoag ulong tigkansiyon
Magpangamay sila sa pundidong mga aninipot
Bisan pa ang mga ingon niining ritwal, tipaka lamang
Sa kuyamis nga pangandoy, kasugiran na lang—
Usa na lang ka mito ang kinulit, itom nga Diyos
Ang lang-og nga gininhawa sa bakakon
Ug doktoradong tigsugilon
Maoy magpatigbabaw sa kasadpanong hutuhot
Sila ang mga tagsala nganong nabugto
Ang pisi, ang manluluwas nga pisi
Walay magunitang tanod sa kamatuoran—
Usa kini ka balinsuhi!
Hinay-hinay nilang gigum-os ang mga gabii
Ay, nangislag na ang mga buang nga kabog
Ang hulagway sa kaibog, usa na ka halayong kagahapon
Kay mahilomon na kining gitunod sa lubnganang
Walay timaan. Maaninaw mo ba ang tigbayon
Sa ilang mga kalag nga nanagtago sa katalaw sa kangitngit?
Mga manggugubat silang walay itlog!
Mga manggugubat silang kanding nga
Motiyabaw sa ting-ulan, mga bunhok silang
Nanuksok ilawom sa sayal. Wala akoy nasil-ip
Gawas sa gibus-awng baho sa nangalata
Nga mga iring, iro, nadunot nga kalawasan
Ang taliwa sa duha ka tampi
Usa ka teyatrong gidulaan sa kinabuhi ug kamatayon
Hangtod na lang dinhi ang sangpotanan.
/iv. odesiya sa mapahigawasong kabugnaw
/Salamat sa obeliskong tuod sa kaingin
Ilansang namo dinhi ang among kaluwasan
Walay malupigon nga makahimo pagbungkag
Sa among pagkinuptanay
Dili mangurog ang among tuhod
Andam namong antoson ang kabinhod sa
Balit-ad namong pagluhod
Hangtod na lang kami dinhi, nangagadlas
Ang lawas nga gipiyestahan sa pangos ug bun-og
Apan dili kami kaposon sa gininhawa
Magtuwad kaming mag-ubog sa baha
Moaginod kami, moaginod nga mainampingon—
Nasayod kaming manggahi ang among kaunoran,
Sa kahapdos sa paslot niining among panaw
Niining taas namong panaw
Ganti niini ang malantawng kahayag
Nasayod kaming sa unahan nagpaabot kanamo
Ang lantay sa among pagpahulay
Ug dinhi motagpilaw kaming magpahiyom
Mokugan sa panahon ang samad sa among dughan—
Ang samad sa among pagbati
Subli namong gakson ang kahumot
Sa among mga halad. Kami karon ang bag-ong binhi
Sa pagkahimugso ug kinabuhi
Ug sa bulok sa lunhawng kabuntagon
Subli kaming magpatianod sa gasa nga
Giampingan sa among katigulangan
Ug sa kabuntagon usab namo ipahiluna
Ang kabalaan sa among bukog ug dugo…

OMAR KHALID

(Ang bersiyong Tinagalog niining balaka mananaog sa Unang Pinasidunggan
sa Gawad Surian sa Tula—Gantimpalang Collantes ubos sa pagpasiugda sa
Komisyon sa Wikang Filipino. Ang pasidungog gitunol sa Cherry Blossoms
Hotel, Ermita, Manila niadtong Abril 2, 2008. Ang hunta sa mga hurado
gitagsiyahan ni Dr. Cirilo Bautista.)

Mga Butang Kalab-oton

[Hubad sa balak "Desiderata" ngadto Sinugboanon ni Omar Khalid]

Padayon sa panaw bisan pa sa kaalingisig ug katulin sa panahon.
ug hinumdomi unsa ang kalinaw diha sa kahilom.
Kutob sa mahimo away pagtalaw.
Magmabination ka sa tanang tawo.
Isulti ang imong mga kamatuoran sa tumang katataw ug kamainampingon,
ug manalinghog ka sa uban;
kay bisan ang mga sa kabos sa kaalam,
may kaugalingong mga kasugiran.
Likay sa mga huwabon ug mapahitas-ong tawo
kay sila makasamad sa kalag.
Kon itandi mo ang kaugalingon sa uban,
makawang ka lang ug masakitan,
kay sa tanang higayon may labaw ug may ubos kanimo.
Magmatagbawon ka sa imong kalamposan ingon man sa imong mga laraw.
Tutoki ang kaugalingong mga tinguha, hinunoa, magmaaghop;
usa kini ka tinuod nga bahandi sa mausabong dagan sa panahon.
Pagmatngon diha sa mga kalihokan;
kay ang kalibotan puno sa lingla.
Dili unta makapabuta kanimo kon unsa mang birtud nga imong nahuptan;
daghang tawo ang naninguha sa taas nga kahibalo;
ug sa bisan diin, ang kinabuhi puno sa pagpakabayani.
Magmatinud-anon sa kaugalingon.
Labaw sa tanan, ayaw pagsalig sa pagbati,
kun sa kamadali-dalion sa gugma.
Kay atubangan sa tanang mga kapuol ug kahaw-ang,
malawos kini sama sa sagbot.
Kalawata sa kamapaubsanon ang tambag sa katuigan,
ug hinay-hinayng isalikway ang mga butang sa kabatan-on.
Amumaha ang kalig-on sa espiritu kay kini ang malig-ong taming sa kapakyasan.
Apan ayaw linglaha ang imong kaugalingon sa dulom nga mga paghanduraw.
Daghang kalisang nga nahimugso sa atong kalapoy ug pag-inusara.
Luyo sa bug-os nga disiplina,
magmatinud-anon ka sa kaugalingon.
Anak ka sa kaliyongan,
Sama sa kakahoyan, sa kabituonan;
may katungod ka usab nga manikaysikay dinhi.
Tataw man kun dili kanimo,
walay duda nga ang kaliyongan naningkamot gayod pagpangga kanimo.
Busa pagmalinawon uban sa imong Diyos
bisan unsa pa may panabot mo Kaniya,
o unsay may imong mga siningtan ug pangandoy,
sa alingasa ug makalibog nga kinabuhi, pagmalinawon sa imong kalag.
Bisan pa sa tanang pagpakaaron-ingnon, pagkamalipaton,
ug basag nga mga damgo,
sa gihapon matahom kining kalibotan.
Pagbalon og pahiyom.
Ug paningkamot nga magmalipayon.

Oblasyon: Ritwal ni Itang

Kahigalaan,
Usa ka maayong balita. Midaog na sad ang kaliwat bisaya sa usa tigi sa pagsulat og tagalog nga balak. Kining inyong ubos nga alagad usa sa tunolan og pasidungog didto sa Palasyo sa Malakanyang karong Lunes, Abril 2 tungod sa iyang balak "Oblasyon: Ritwal ni Itang". Si PGMA ang personal nga motunol sa plake. Kining maong tigi gipasiugdahan sa Surian sa Wikang Pambansa-Gawad Collantes. Mikabat sa 280 kapin ka salmot ang nadawat sa komiti. Kadaogan nato ning tanan tungod kay bisan tuod tagawog ang akong gigamit nga pinulongan, ang sensibilidad sa bisaya ug kulturang bisaya mao man ang akong gisaulog. Dili kini pagluib sa atong inahan dila kondili pagpakita lang nga duna tay katungod nga paminawon sa nasod tungod kay kaliwat ta nga dunay matahom nga arte.

Sa dugang detalye, bisitahi ang balayan sa Komisyon Sa Wikang Filipino.

Usa ka higala ang mihangyo nga iposte dinhi sa balayan ang mananaog nakong obra. Kalingawi ninyog basa-basa.

Oblasyon: Ritwal ni Itang

Hindi pa handang
Makipagniig sa gabi
Ang aking panaginip
Ako’y mulat
Isang multong naglalakad
Sa daang may bubog
Na nagkalat
Gising ang ulirat
Walang malay ang
Mga paniki sa aratiles
Sa kanyang ritwal
Humahalakhak ang mga
Tikbalang sa puno ng dao1
Nakikinig sa kanya
Ang mga alitaptap at nimpa
Dinilaan ko ang pawis
Ng kanyang pisngi
Habang hinahabi niya
Ang litanya na siyang
Awit ng aming dugo
—Dito natin ipupunla, Anak,
Ang muling pagsilang ng lahing kayumanggi.

Namumulaklak ang kanyang anino
Ng mga suryal na salamin
Sa puno ng matubato2, nakipagpatintero
Ang tatsulok naming mga aninag
Tulad noong kasaganaan pa
Ang lengguwahe ng tag-ani
Nanginginig ang kanyang
Katawang-tao
Hindi sa ginaw ng gabi
Kundi sa amoy ng asupre
Sa kanto ng kanyang balintataw
Dumadaong ang mga galyon
—Tahan na, Anak,
Ako ang iyong kandungan sa iyong pag-iyak.

Nagbagong anyo ang kampanang
Nakasabit sa kanyang siko
Na tinatambol ng
Sibat at palaso
Siya ngayon ang makabagong oblasyon
Ang mandirigmang
Nakahubad
At sa kanyang kahubdan
Iniluluwal ng gabi
Ang iniingatang salawikain
Ng aming mga ninuno
Sa kanyang kuyom na kamao
Nagsusulputan ang iba’t ibang kulay
Ng prismo
Alinsabay sa kanyang paglalakad
Ang alulong ng katahimikan
Naiipon ang mga lagas
Na dahon ng kawayan
Sa bunsuran; binabasbasan
Ng hamog ang mga tsinelas
Ng duwende at kapre
Duguan ang dapithapon
Patuloy siya sa paghakbang
Yabag niya’y soneto ng banika3
Pataksil ang tagulaylay
Mula sa Kanluran
Hinahamon nila ang
Matayog na mulbulan4
Dala nila’y espada at krusipiho
Dinig ko ang iyakan
Sa tagtuyot.
Namamantal sa lalamunan
Ng ilog ang hinagpis
Ng karimlan at alabok
Amoy pormalin ang
Hangin na aking sinisinghot
Nakapangingilabot ang
Bulahaw ng ambulansiya
Karga nito’y bangkay
Na pinagnanasaan ng
Pitong espiritu ng tag-ulan
Sa ibayo
Nakalugay ang buhok
Ni Inang
Balisa ang dating
Tahimik na parang
Ang mangliw5 at tuktor6
Ay maaga sa kanilang
Paglipad-pauwi
Hinuhukay ni Itang ang lalim
Ng kanyang sugat
Ang dibdib niya’y warak
Dugo niya’y bumubulwak
Sa kanyang kalamnan
Humihilik pa ang bayag
Ni Ka Guiller
Itinataboy ng kanyang pait ang
Umaalingasaw na bituka
Ng mga rakista sa Kyusi
Hayaan kong maglalakad na nakahubad
Si Itang habang pinapanood
Ang metamorposis ng umaga
—Ililipad kita, Anak,
Sa kaharian na hindi abot ni Lulid7.

--------------------------------------------------
dao — puno na pinaniniwalaan na tinitirahan ng mga espiritu
matubato — isang uri ng matigas na puno na kadalasang tinutroso
banika — salitang Sebuano na ang ibig sabihin, kanayunan
mulbulan—uri ng puno na kadalasang ginagawang kasko sa bangka
mangliw—isang uri ng ibon na gumagala sa gabi
tuktor—uri ng ibon na pinaniniwalaang alaga ng mga masasamang espiritu
Lulid—sa mitolohiyang Sebuano, Diyos ng Karamdaman


Omar Khalid