Kauhaw

Kauhaw

Ang bidlisiw sa adlaw
Sa kabuntagan maaninaw
Sa kalit lang nahanaw
Ang kahayag sa panan-aw.

Kalangitan nidag-um
Dampog nahimong itom
Timailhan sa ulan
Nagpahibalo ng daan.

Makusog na tingog
Sa namungot na dugdog
Tingog na naglagapak
Sa nangisog na kilat.

Talisik na nagbagsik
Sa inanay namisik
Sa hinay tubig nidagayday
Mga tanom sa yuta nalipay.

Kauhaw sa yuta
Matambalan na unta
Bungat sa huwaw
Nga gipadangat sa adlaw.

- sakagawasan '04

Pagpaminaw sa mga Baki

Pagpaminaw sa mga Baki
Listening to the Frogs


Sa beranda, ubos sa nataran sa munisipyo,
In the patio, below the town hall’s garden,

Paminawon ko ang panag-istorya sa mga baki.
I will listen to the conversation of the frogs.




Nahimuot ako sa ilang kukabildo,
I am amused by their talk.

May panahong nagkadungan,
At times, they talk at the same time,

Daw nagkontes, palabwanay,
As if in a contest, trying to outdo each other.

Usahay tinagsa nga tubagon dayon sa uban.
Sometimes one talks and the others reply.

May panahong hilom sila,
There is a time when they are silent.

Nakamatikod seguro nga may naminaw
Maybe they noticed that someone is listening

Ug nakasabot sa ilang panglibak.
And understands their gossips.

Apan may lahing pagbating migakos
But there is a different feeling embracing

Sa akong dughan.
My chest.


Dili ko tiwason ang pagpaminaw.
I will not continue listening.

Milupad ang akong panan-aw
My eyes flew


Sa haw-ang nga kahigaran,
To the bare hills,

May pipilang falcatta,
The few falcattas,

Nagpalayo sa mga gomang bag-ong nanalingsing,
Stands far from the rubber trees newly budding.

Ang ilang dahon, lunhawng kwaknit,
Their leaves are like green bats,

Nagbitay sa kasangahan.
Hanging in the branches.

Abri pa ang mga bintana sa mga balay
Still open are the windows of houses

Nga nangandam sa kagabhion.
Preparing for the evening.

Abo ang langit. Gihuyop na ang mga dag-om.
The skies are gray. The black clouds are blown away.




Sa may duol, nagtalay ang mga million flowers:
Nearby, the million flowers stand in rows.

Rosas, gladiolos sa hagdanhagdang hardin.
Roses, gladiolos in terraced gardens.

Bulok sa kinabuhi ang mga million flowers---
The million flowers reflect life’s colours---

Asul, lila, pula, maroon, balaw.
Blue, pink, red, maroon, brown.

Urot pula ang mga rosas.
The roses are orange.

Dalag ug kahel ang mga gladiolus
The gladioli were yellow and orange,


Bugnaw ang huyohoy.
The winds are cold.


Paspas ang tinubagay sa mga baki
The questions and replies of the frogs were fast.

Bahin sa ilang kasinatian
It is about their experiences

Kaniadto ug karon.
Before and today.

Naminaw ko
I listened.

Apan dili, dili ko ipanabi
But no, I will not talk

Ang ilang mga sugilanon.
About their stories.


EL CUEZON
March 21-22, 2005
Concepcion, Misamis Occidental

PAGHULAT

PAGHULAT
WAITING


Ang mga lunhaw naghulat sa imong pag-uli ---
Greens wait for your homecoming ---

mga tanom sa harden nga nangalaya,
plants in the garden wilting,

ang mga humayang duol nga kanunay nagbag-o,
ricefields nearby ever changing,

Mga kahoy taman sa lagyong mga higad nagpangamay.
trees up to the distant hills beckoning.



Sama sa mga kamot
Just like the hands

nga naghulat sa imong pag-amen
you would kiss,

mga lawas nga naghulat sa imong paghalog,
bodies you would embrace.

Ug wala ka miabot.
And you stood them all.

dili kay gusto nimo.
Not because you willed to.

May nagpugos kanimo.
Some—made you!




Ang panumduman nagpabalik sa panahong nangagi
The memory plays times before the present.

Miabot ka isip usa ka gasa, human sa kadaghang pagsulay,
You came as a gift, after many tries,

human sa daghang tuig nga paghulat.
after many years of waiting.

Ikaw ang modelong anak nga mipintal og mga pahiyom
You were the ideal son who painted smiles

niining balaya, sukdanan sa mga igsoong
in this house, the model for siblings

nangita og giya,
looking up for guidance,

usa ka estudyante Sa Pamantasang
a student from The University

naghambin og mga paglaum nga bug-at pa sa mga barbell.
bearing promises heavier than barbells.




Ang imong barbel naghulat na sa
Your weights now await

imong pag-alsa, ang imong kamera naghulat
lifting, your camera awaits

sa imong pagklik, ang imong mga klase naghulat
clicking, your classes await,

sa imong pag-abot.
your coming.

Ang imong higdaanan naghulat sa imong lawas
Your bed awaits your body

nga mahagbong, ang imong mga sanina naghulat
Falling, your clothes await

sa imong kamot nga mamili,
your hands selecting,

sa imong lawas nga magsuot nila
your body wearing them.



Pagkahuman sa imong pagkawala ug sa tawag nga misira
After the absence and that call that sealed


sa imong kaugmaon.
your destiny.

Namuti ang mga mata sa paghulat.
Eyes turn white with waiting.



Mihilak na ang imong mga ginikanan sa national tv,
Your parents cried on national tv

aron ikaw mauli, nangamuyo bisan na lang sa imong lawas
for your return, begged even for just the body

para sa usa ka desenteng paglubong.
for a decent burial.

Dili man unta dalag ang imong panit,
You were not yellow-skinned,

kadtong gimarkahan nga kidnapon.
those marked for kidnapping.

Wala man magluwa og bulawan ang imong ginikanan.
Your parents do not spit gold.

Ang kasingkasing sa nasud –migahi na sa mga coup ug korapsyon
The nation’s heart –hardened by coups and corruption,

mga bakak ug intriga, mibalik paghumok para kanimo
lies and intrigues, grew soft again for you

ug may mga pag-ampong gisambit para sa imong pagbalik
and prayers were lisped for your return.




Ang mga mahal nga kasingkasing
Beloved hearts

mitan-aw sa unahan
scan the horizon

nangita sa pamilyar mong pamayhon
for your familiar figure,


way seguro, unta, Ginoo, palihog,
who knows, God, please,


sa imong paghibalik.
for your return.




Pastilan nga paglaum
O wretched hope

kanunayng mobukhad sa mga kasingkasing!
forever blooming in the hearts!





Tungod kay
Because

ang mga panumduman lang ang makauli.
only the memories come home.

Ang mga paghandum lamang ang makabalik.
Only the memories return.


EL CUEZON

February 2004
UP Bliss
Diliman, Quezon City

John Russell, 17 years old, a UP College of Home Economics student was kidnapped. His parents had already paid P500,000 to people who had demanded money for his release and still he was not returned.

PASAGDI AKONG MOBALAK

PASAGDI AKONG MOBALAK
Hayaan mo akong Tumula



Pasagding mobalak ang akong ngabil
Hayaan mong tumula ang aking labi

og halok.
ng halik.

Balak ang akong halok.
Ang aking halik ay tula.

Paminawa, pamatia ang akong balak
Dinggin, damhin mo ang aking tula

sa imong ngabil,
sa iyong labi,

sa imong dunggan, panit, liog,
sa iyong tainga, balat, leeg,

sa imong tibuok lawas.
sa iyong buong katawan.




Ang akong balak kinabuhi.
Ang aking tula ay buhay.

Makabuhi kini
Nakakabuhay ito

sa mga nahinanok nga pagbati.
ng mga himbing na damdamin.

Makabuhi kini
Nakakabuhay ito

sa mga naughan
sa mga tigang

nga tubod
na bukal.

Makapakusog sa agos
Nakakabilis ng agos

sa mga langayang suba.
ng mga lulugu-lugong ilog.

Makapatul-id
Nakakapag-usbong

sa mga natumbang panahon.
ng mga nakadapang panahon.




Ang balak ko kinabuhi.
Ang tula ko ay buhay.

Ang balak ko halok,
Ang tula ko’y halik,

ang akong halok, balak.
ang halik ko’y tula.

Adunay ayon-ayon sa akong halok.
May tugma ang aking halik,

Ayon-ayon nga adunay tugbang
Tugmang may katapat

sa imong gihambin.
sa iyong pagnanasa.

Tan-awa, nagkaayon
Masdan mo, magkatugma

ang ngabil ko ug ngabil mo.
ang labi ko at labi mo.

Ang lawas ko ug lawas mo,
Ang katawan ko at katawan mo,

ang ako ug ang imo.
ang sa akin at sa iyo.

Ang ilang pagdaitol
Ang kanilang paglalapat


usa ka pasumbingay, pagkatingalahan.
ay talinghaga, mahiwaga.




May sumbingay ang akong halok
May talinghaga ang aking halik

sa kada suuk
sa bawat sulok

nga iyang gibaktas.
ng kanyang nilalakbay.

May katingalahan ang akong halok
May hiwaga ang aking halik

nga di matugkad
na di maaarok

sa bisan unsang pulong.
ng anumang salita.

Kay ang akong halok
Kaya ang aking halik

usa ka balak
na isang tula

nga labaw pa sa balak.
ay higit pa sa tula.




Akong balakan ang tibuok mong kalawasan.
Tutulaan ko ang buo mong katawan.



EL CUEZON

1990s
UP Diliman
Quezon City

Sa Paglingkod sa Plaza

Sa Paglingkod sa Plaza
Sitting in the Plaza


Hinay ang uyog sa mga daho’g sanga
So softly move the leaves and branches

sa maihap nga kahoy
of the few trees

ning gamayng plaza
of this small plaza

sa bag-o’g karaang balay lungsod.
of this new and old town hall.

Sa mga kilid, nanaglingkod,
In the side, sat

nanag-istorya ang mga bayong
teeners talking,

ug dalaginding, nagputing blouse,
the gals wearing white blouses,

berdeng saya, asul-maong karsones,
green skirts, blue maong pants,

gisaluhan ang istorya sa kabatan-on,
sharing the tales of youth.

gipatay ang oras,
killing the time,

gihulat ang ulahing kahaponon.
wating for the late afternoon.



Matag karon ug unya,
Now and then

mohaguros ang mabulukong bus
we hear the sounds of colorful buses

o van o motor,
vans or motors

usahay mohunong,
sometimes stopping,


kasagaran dili.
mostly not.

Gilaay ang akasya sa oras
The acacia got tired waiting

sa pagtikyop sa iyang mga dahon.
for the leaves to sleep.

Nangita’g kape ang katugong hunahuna.
The sleepy mind looks for coffee.

Nangandoy ang bandila sa flag retreat.
The flag dreams of flag retreat.




Kanindot sa mainit nga kahaponon!
How beautiful is the warm afternoon!

Way timailhan sa gitagong kaguliyang
There is no sign of the hidden conflict

ning banwa sa lapyahan
of this town near the beach

sa Look Murciellagos
of Murciellagos Bay

ug kahigarang kalubihan,
and hilly coconut farms,

kamarangan, kamangosteenan.
marangs and mangosteens





Way timailhan sa kaguliyang
No sign of the conflicts

sa iyang kagahapon.
of its past.

Kagahapon sa mga amahan sa lungsod
The past of the fathers of the town

nga gisulat sa dugo.
written in blood.

Diin ang dugo nga giutang
Where the debt of blood

dugo sad ang gibayad.
was also paid with blood.

Ang kinugos miluthang sa gakugos.
The godson killed the godfather.

Gisulod sa rehas kay giakusahan sa pagluthang.
Locked behind bars because he was accused of killing.

Ug naglumba ang duha ka pamilya
And two families of

sa duha ka lungsod sa paglampas
two towns raced to cut off

sa kontrang sagbot.
the enemy weeds.

Ug sa duha ka pamilyang
And of two families

nag-ilog sa katungdanan,
wrestling for positions,

nagbayloay og keha –
exchanging cases--

kurakot versus kidnapping.
corruption versus kidnapping.

Kinsa ba ang makatagna
Who can guess

sa dugong mobanaw
of the blood that shall flow

pa sa iyang sabakan.
in its arms.

Apan diri sa akong gilingkurang sementong
But here where I sat, in the cement flower box.

gitamnan og santal,
planted with santal,

kalinaw ang akong nakita.
All I that I see is peace.


Lunhaw ang kahoyng pino
Green is the pine tree

nga nagtudlo sa langit,
pointing to the skies,

nagbukhad ang dahon sa traveller’s palm,
the leaves of traveller’s palm are open,

giigang ang talisay ug
the talisay tree feels hot,

nanitsit ang Indian tree
the Indian tree is whistling

sa dili pagsaba.
not to make a noise.

Hinay ang uyog sa mga daho’g sanga.
Softly moves the leaves and branches.




Way timailhan sa gitagong kaguliyang.
There is no sign of the hidden conflict.


-EL CUEZON

Marso 14, 2003
Sapang Dalaga población
Misamis Occidental

SULAT KANG JAMES

SULAT KANG JAMES
Letter to James


1
Dili hitupngan sa lechon ang kalami,
The taste of lechon cannot compare,

halayo ra ang katam-is sa dugos
the sweetness of honey is a far cry

sa atong hataas, halawom
from the length and the depth

nga kukabildo
of our conversations

diin gibalbag ta ang kalalim sa kinabuhi.
where we mined the wonders of life.




2
Dut sa amay ang atong pagkarebelde,
Our rebelliousness seeps to our bone marrows

gitagsa-tagsa ta ang kadunot
we pointed to each corruption,

nga gustong ilubong sa kagahapon,
we want to bury in the past,

iyawat katubuan ang tabunok nga yuta
hoping the burial grounds shall grow

sa bungahoy, tagbaw sa gikutkot nga tiyan,
fruit trees, the answer to hungry stomachs,

sa bulak, may alimyon tambal sa gutom
flowers, whose scent heals the hungry

ug naglatagaw nga kalag.
and restless spirit.





3
Apan may koral ang atong rebelyon.
But our rebellion is fenced,

gihikot ka sa imong pagbugtaw sa ekonomiya, pangpamilya.
tied by your search for economic gains., for family

dili na kini molapas pa sa maisog mong istorya,
it won’t go beyond your courageous tales,

way kinabuhi paglugdang sa ispirito sa serbisa.
lifeless once the dregs of beer spirits had settled down,

samtang ang akoa, gikulong sa papel, tinta ug tekla,
while mine is jailed in paper, ink and keys,

nahimong gumalaysay, balak, sugilanon, nobela,
turned into essays, poetry, story, novel,

ugma damlag kini mao ang bomba
that shall be the bomb tomorrow

mobuto, mopatay sa way nahot nga sistema.
which will explode and kill our useless system.





4
Gisumsuman ta ang mga kapakyasang
Our appetizers are the failures

nagdayandayan sa atong mga kalipay,
that adorn all our happiness,

kadtong kursong gihagoan pero wa mapuslan,
that course we sweated for, we didn’t use,

tiketan sa Colon, ang pinakakaraang dalan sa Pilipinas,
ticket booth in Colon, the oldest street in the Philippines,

relo ug uban pang gipayuhot, ako ang gipanuhot,
the watch and other things facilitated caused in me heartburn,

letson nga gisuroy, hayop nga gimatansa,
peddled lechon, slaughtered animals,


bas ug grabas, human, gimasa,
sand and gravel, then mixed,

bayombo nga namad-an,
voting booths gone dry,

bugtong anak kausa hapit makabsan,
the only child once almost lost her life..




5
Handumon ko ang atong panag-istorya
I shall remember our conversation,

apil na ang libreng serbisa.
including the free beer.



EL CUEZON

Abril 9, 2006
Mahayag, Zamboanga del Sur

James Baracol Cuezon is a first cousin, who grew up in Mahayag, Zamboanga del Sur. He finished B.S. Customs Administration and became a businessman, selling lechon and then fresh meat before becoming a supplier of gravel and sand.

Sulat kang Manang Nenen

Sulat kang Manang Nenen
Letter to Manang Nenen



Inig-abot sa Mayo,
When May comes,

motungas ang akong panumduman
my mind climbs

ngadto sa Malibacsan,
up Malibacsan,

sa inyong balayng sak-onon
in your house on the hill

pilang lakang gikan sa dalan
a few steps from the road.

Niadtong panahong batan-on pa ang kalibutan
At the time when the world was still young

damgo lang ang semento,
cement was just a dream,

disyertong dyip-ot ang dalang agian,
the road was a narrow desert,

giputos sa abog ang among tiil.
our feet was covered with dust.




Pagligid sa buwan sa mga bulak,
As the month of flowers come,

nangdalag ang mga balili,
the grasses turned yellow,

namulak ang amorseko
amorsekos bloomed

diha sa among mga sinena,
in our clothes,

nanglinya sa daplin ang mga mayamaya.
mayamayas lined along the roadsides.

Human makahapit sa ilang Smith,
After stopping at Smith’s,

hinayhinay kaming moambog,
we slowly went downhill,

ilawm sa kalubian.
under the coconut grooves.

Kalami baya mosakay sa takong
How nice it is to ride a coconut pith

padidit sa agianan!
slide down the trek!

Hangtod mosangpot sa gamayng suba,
Until we reached the small river,

linaw ug sabaan nga tubig.
clear and noisy waters.

Magluksolukso mi, moagi sa mga bato
We jumped from rock to rock, those

nga dili mairog sa among kagaan,
that would not move with our weights,

hangtud makalabang ug motungas na usab
until we have crossed it and we climbed

sa higad-pamistahanan.
the hilly fiesta destination.





Matag abot sa Mayo, bulan sa mga bulak,
When May comes, month of flowers

ug adlaw ni San Isidro Labrador,
and the day of Saint Isidore, the Worker,

sa daghang baryo.
of many barrios.




Labaw na sa tudlo ang mga Mayo
The Mays of my youth

sa akong kabatan-on,
number beyond my fingers.




Mitungas-miambog ako sa Malibacsan,
I climbed up and down Malibacsan

wa pa koy nakit-ang dupong o baksan.
where I have not seen any cobra or boa.

Subang mabaw kung way ulan
Shallow river when it does not rain

pero kung ting-ulan, kakusog diay
but strong during the rainy season,

gianod ang tulay,
the bridge was swept away.

semento na lang among nakit-an.
We only saw the cement.





Gibuhi ko sa panumduman,
I tried to relive in my mind,

kadtong homba nga kinamayan,
that sugared meat dish,

pansit nga gisagolan og hinilisan,
pancit mixed with fried pork,

gipamili ko ang patatas sa estopado,
I chose the potatoes in the estopado,

gikuha lang ang di-tambok nga adobo,
picked the lean adobo,

gihigop ang sabaw sa bas-oyng karneng kabaw
sipped the carabao meat soup

pero gipadaplin ang nagkatag nga luy-a
but set aside the many ginger chops,

nga nipis ug taas nga paghiwa
sliced long and thin

ug sibuyas dahon nga pangtimpla.
and the green onions to taste.

Gipili ang panit sa litsong manok
I chose the skin of the roasted chicken

nga gisuksukag asin ug tanglad.
with salt and lemon grass.

Gitilawan ang sampaynang gapulapula.
I tasted the red dinuguan.

Ang ilogon nga inon-unan, wala na gutara.
The small intestines cooked with vinegar, uncut,

Sinugbang atay sa baboy,
Broiled pig liver.

gipudyot ug gisawsaw sa toyong
I picked and placed it in the soy sauce

may suka ug kalamansi
with vinegar and calamansi.

ug siling haskang halanga,
and very hot pepper,

maong nagpanghuyop akong mikaon.
So I blew the heat away while eating.

Init ang kan-ong gihukad,
The rice was hot.

gitulod sa pepsing init
Followed by hot pepsi.

kay dili pa uso ang refrigerator.
Because refrigerators are still not the vogue.

Wa na ko gahunahuna sa bringhaws pa.
I did not think of the take home foods anymore.

Kadto, kadto ang akong pagpamista.
That, that was my going to the fiesta.





Sukad karon, inig-abot sa Mayo,
From now on, when May comes

motungas-moambog ang akong paghandom
my memories climbs up and down

ngadto sa pista, sa balayng sak-an
to the fiesta and the house we will visit,

pilang lakang gikan sa dalan,
a few steps from the road

didto sa Malibacsan
there in Malibacsan

sa ilang Manong Cleto ug Manang Nenen,
in the house of Manong Cleto and Manang Nenen,

mapahiyomong mokamay kanamo sa among pag-abot
who smiling beckons us in our arrival

ug mokaway sa among pagpanamilit.
And will bid us goodbye as we leave.





Gaulan, galandong, pista sa silong.
If it rains and it is not sunny, there is fiesta below

Gaulan, gainit, pista sa langit.
If it rains and it is sunny, there is a fiesta upstairs.





Didto unya sa langit, naghimo og balay
There in heaven, the carpenter Nong Cleto

ang pandayng si Nong Cleto
built a house

ug ikaw, Manang, motabang sa pagluto ug pag-abiabi.
And you, Manang, will help cook and entertain.





Ug inig-abot sa pangilin,
And when the anniversary comes

dili malimtan ang pahinumdom.
I cannot forget the memories.

Didto unya sa langit, Manang Nenen,
There in heaven, Manang Nenen,

way undang ang pista sa kasingkasing.
The fiesta of the heart does not end.

Tudloi unya kami sa dalan
Teach us the road going there

kay sa pikas kalibutan,
because in the other world

amo gihapon kang pamistahan.
We will still come to your fiesta.


EL CUEZON

Abril 26, 2006
Malibacsan, Jiménez
Misamis Occidental

SULAT KANG MANANG SIDRA

SULAT KANG MANANG SIDRA
Letter to Manang Sidra


Gitagbo mo ako sa imong pahiyom
You met with a smile

sa paglabay ko sa kabuntagon.
as I passed in the morning of my life.





Buraska ang maong pahiyom, katam-is
Your smiles were abundant, sweet

daw dulseng panghatag sa paskos among kabatan-on.
like candies given in the Christmases of my childhood.





Dili ko hikalimtang hapiton, kuguson
I could not forget to bring with me, carry


sa hunahuna ang pahiyom
in my mind the smile


nga imong gipabalon mo sa akong paglakaw o pag-uli.
you gave as I pass on my way to and from home.





Gikagul-an ko, gibasolan
I felt sorrow, I felt regret

kadtong sapotong panahon
of those moody times

nga wala ko matubag og tarong
when I was not able to right answer


ang inahanon mong pagtando.
your motherly greetings.





Karon, di ko na kadto makita
Now, I do not see it anymore.

kada labay ko sa imong balay.
as I pass by your house.

Lingion ko ang kagahapon
I will look back at those yesteryears

aron makit-an ug madimdim ang imong pahiyom
so I can see and feel your smile

ug madungog ang imong pangumusta
And hear your greetings.





Kadtong pahiyoma, kadtong pulonga,
Those smiles, those words

di mausab, bisan kanus-a.
will never be repeated, ever again.



EL CUEZON

Nacional, Jimenez
Misamis Occidental

UHIPAN

UHIPAN
Centipede

Nagkutas na kos romansa sa dagang
I was panting with my romance with words

dihang nasiplatan ko ang dakong uhipan, isang dangaw kapin.
when I glanced upon a big centipede, more than a palm’s length.

Ang iyang panit daw porselanang mahalon, nagsinaw.
Its skin was like a dear porcelain, shiny,

ang iyang mga tiil nag-ilis-ilis nga bugsay
its legs were like paddles

diha sa iyang malinawong pagsuroy-suroy sa bongbong.
in its peaceful promenade in the wall.

Daw tren nga motul-id, moliko, daw igat ng halas.
Like a train which goes straight and turns wherever, like a sexy snake.

Kalami niyang haploson, palatay-latayon sa akong kalawasan.
How nice it is to touch it, let it crawl in my whole body.

Apan. . . la. . . la . . . ang ikog sa maong uhipan.
But the tail of the centipede is poisonous, poisonous.

Tingalig mapaakan ako o bisan kinsa sa among pamilya.
It might bite me or any member of my family.

Kinahanglang honosan kini sa hayop niyang kinabuhi
Its animal life must be ended

o putlan og ikog aron unya madulaan.
or its tail cut so it could be played with.

Kagilok, kahadlok, kalami baya niya diha unya sa hilakon kong panit.
How tickling, how fearful, how nice it would be to feel it in my onion skin.

Dala ang ruler, akong gidut-an ang iyang lawas, sa ikog dapit.
I pressed a ruler to its body, near the tail.

Idlas pas manantad, nakaikyas kini sa pikas lawak.
Swift as the bird manatad, it escaped into the next room.


Misunod ako, may dalang taas ng tukon.
I followed with a long pole.

Akong gidut-an ang iyang lawas aron maputol ang iyang ikog.
I pressed the pole to its body to cut its tail.

Gipaak niya ang tukon. Gipaak. Giduot pa nakog samot. Dugay.
It bit the pole. Bit. I pressed the pole harder. For a long time.

Hangtud nga gihawoy ako, gipaubos nako ang tukon.
Until I got tired. I brought down the pole.

Aron adto ko siya tiwasan sa salog.
So I can finish it in the floor.

Hunahuna ko, pidyaton na lang gayud. Apan sa usa ka pamilok,
I thought, I would finally smash him. In one click.

sa akong katingala, nawala ang uhipan. Tagolilong.
to my surprise, the centipede was lost. Like one with disappearing power.

Gisilhigan ko ang salog. Giyabyab ang mga sanina didto.
I swept the floor. I fanned it with clothes.

Gisilhigan ang mga dingding, Wala gihapon. Nakaikyas ang uhipan.
I swept the walls. Still not there. The centipede had escaped.

Buhi pa kini. Mamaak unya.
It is still alive. It might bite later.

Aduna pa kiniy kauban. Asawa o bana? Anak?
It still has company. Wife or husband? Children?

Uhipan gihapon. Modagko. Dagko. Mamaak. Mopaak. Bangis. La.
Also centipedes. Which will grow. Big. Which will bite. Will bite. Wild. Poisonous.

La pag-ayo paras katawhan.
Very poisonous for the people.




Daghang uhipan sa atong katilingban.
There are many centipedes in our society.

EL CUEZON (1987) Jimenez, Misamis Occidental

SA MAHAYAG, ZAMBOANGA DEL SUR

SA MAHAYAG, ZAMBOANGA DEL SUR
In Mahayag, Zamboanga del Sur





May mga pako ang iyang tudlong gilukot.
His fingers rolled, has wings.

Bato kining mitugpa sa akong apapangig.
Like stone, it perched on my jaw.

Nagbalas ang bitoon akong nakit-an
I saw stars like sand

sa malinaw, mahayag nga kagabhion sa Mahayag.
in the peaceful, bright night in Mahayag.





Sa makadiyot, nangitom ang akong tinan-awan
For seconds, my vision turned black

ug ang maong bulok magpabiling mansa
and that color will remain a stain

sa maanindot kong handurawan
of my beautiful memories

ning maong banwa.
of this town.





Amang ang akong ulo sa akong mga ngano,
My head was mute with questions of why,

ngano human sa diyutayng panagkauban
why after a short period of time being

sa lamesa ug hudyaka, nunot sa kurat ug kiat nga sonata,
in one table and joy, with the frightened and sexy music,

walay mata o pulong mahait nga gisulti
no gaze or sharp word said


sa usag usa.
to each other.





Kaha dautang ispiritong
Maybe the evil spirit

nagpuyo sa alak nga iyang gilaklak,
that dwells in the wine he had drank,

ispiritong gipaisog kaha tungod
the spirit that must have been made braver

kay siya, siya kaputol sa pusod
because he, he was the brother

sa bise-mayor ning lungsod
of the vice-mayor in this town,

Mahayag, diin ako, makausa
Mahayag, where I, once,

gilangkatag kahayag, makausa, higala.
was deprived of light, once, my friend.


EL CUEZON

Mahayag, Zamboanga del Sur.

ANG MGA GAGMAYNG ALIBANGBANG

ANG MGA GAGMAYNG ALIBANGBANG
The Small Butterflies




Mga dalag nga bulak
Yellow flowers are

ang gagmayng alibangbang,
the small butterflies,

lihok ug paspas nga naglupad-lupad
they move briskly and fly fast

sa mga mugbong kalibunan
in the short bushes

sa hinayhay nga kahigaran.
of these rolling hills.




Nag-inusara o nagkuyog-kuyog
They are alone or with

sila sa uban.
their companions.

Ang pagkapa-kapa
The flapping

sa ilang mga pako
of their wings

nangahulugan og malipayon
signify happy

nga kinabuhi.
lives.





Silang nangabuhi,
They who live

nanginabuhi ning halayong
and find life in this far


lugar sa kapobrehan,
place of poverty,

kamasanagon sa
how sunny

ilang paglupad.
are their flights.




Samtang ang mga tawo
While people

sa tunga-tunga sa
in the center of

sibilisasyon
civilization

way kapiskay
has no wellness

sa ilang gihandum.
in their dreams.



EL CUEZON

Concepcion, Misamis Occidental
March 27, 2005

MINAHAL KONG PROFESSOR DOLORES FERIA

MINAHAL KONG PROFESSOR DOLORES FERIA
Dear Professor Dolores Feria



Sa ikaduhang pagbasa ko sa imong paglabay,
The second time I read of your passing,

gisuroy ko ang imong umahan sa mga pulong
I strolled in your field of words ---

mga tipik sa usa ka libro sa bilanggoan---
fragments of a book in prison ---

ug milupad ang akong hunahuna sa mga nangaging tuig.
and my mind flew back years, years ago.



Your hair was all silver,
Pilak ang imong buhok,

your thoughts were gold,
Bulawan ang imong mga hunahuna,

and your kindness, emerald.
ug emerald ang imong kaayo.




Ang imong hunahuna sa usa ka inahan,
Your mind is a mother’s ,

masinabtanon bisan
even understanding those

na niadtong wala tun-i ang imong panlimbasog,
who refused to learn your cause,

ug nag-apas lamang sa mga uno
and are only after flat ones

para sa med school.
for medical schools.




Ang imong requirement nagdala kanako sa kabukiran
Your requirement sent me to the mountains

uban ang groupmate ug bag-ong higala.
with a groupmate and a new friend.

Midali kamig adto sa giulang kahigaran sa Tanay, Rizal
We rushed to the rained Tanay,. Rizal hills

aron makig-istorya kanilang may itomong mga panit.
to talk to them with darker skins.

Remontados, silang yanog mga pangandoy,
Remontados, they of simple dreams,

gihadlok sa usa ka kasilagang dam.
threatened by a damnable dam.



Niadtong gabhiona sa usa ka mingaw nga higad
On that night in a lonely hill,


nakit-an ko ang mga suga sa Manila
I saw the lights of Manila

nga nagpahayahay sa kangitngit
luxuriating in the darkness

ug akong nadumduman ang among paper ug ikaw,
and I, remembering the paper and you,

ug ang mga kasakit sa atong katawhan,
and the pains of our people,

nakapangutana ako: para lang ba kini sa usa ka grado?
asked: Is this just for a grade?



Nahuman ko ang paper, nagpadayon ako sa klase.
I finished the paper, I continued the class.

Nahuman ang semester, nakuha nako ang grado.
The semester ended, I got my grade.


Milakaw na kita sa iya-iyang dalan.
We went our ways.



Gisundan ko ikaw sa imong mga artikulo
I followed you in your articles

sa pipila ka basahon nga akong nabasa ---
in the few papers I read –

imong mga pagdayo sa Sulu, sa Mandalay.
travels to Sulu, to Mandalay.




Hangtud nga nabasahan ko
Until I read of your passing,

Ug nadumduman ko ang imong pilak nga buhok
and I remembered your silver hair,

ang bulawan mong mga hunahuna, ug emerald mong kaayo.
your golden thought, your emerald kindness.



Ania, halokan ko ang imong paghandum,
Here, I kiss your memory,

maayong paglakaw, rebelde kong maestro.
goodbye, dear rebel teacher.

Nagmahal kanimo,
Loving you,

imong rebeldeng estudyante.
your rebel student.


EL CUEZON
Jimenez, Misamis Occidental
Mindanao

Usa ka Langgam, Usa ka Buntag, Panahon sa Rumble

Usa ka Langgam, Usa ka Buntag, Panahon sa Rumble
A Bird. One Morning, Rumble Times


Akong gihagoan og pangita ang sungo
I strained to find the beak

nga gigikanan
from which flowed

sa tono nga miligo
the tune showering

sa palibot og kalipay.
the atmosphere with delight.

Akong gituyukan ang punuang
I circled the trunks

dili dako pa sa akong lawas.
no bigger than my body.

Ang akong mga mata misaka
My eyes climbed up

sa mga sanga,
the branches,

naningkamot nga mowiwi
tried to draw open

sa kurtina sa mga dahong
the curtain of leaves

nagpaanindot sa mga kahoy.
adorning the trees.

Pero ang kahon sa musikang
But the music box,

buhi, nagkanta og maayong adlaw,
living, singing good day,

maayong buntag,
good morning,


naputos sa halawom nga kalunhaw
ensconced in deep greenness

layo sa pana
safe from the arrow

sa akong mga mata.
of my eyes.

Hangtod nga ang sungo misira
Until the beak closed

ug milakaw ako,
and I walked away,

nangindahay sa kaugalingon,
promising to myself,

nga sa sunod, ayamon
next time, I shall hunt

ko ikaw pag-usab, pusilon nga buhi
you again, shoot you live

sa akong mga mata
with my eyes

ug embalsamahon
and embalm you

sa usa ka balak.
in a poem.


EL CUEZON

1990s
Commonwealth Subdivision
Diliman, Quezon City

MISAGUBANG KAMI OG GUBAT SA MGA PULONG

MISAGUBANG KAMI OG GUBAT SA MGA PULONG
We Wage a War with Words

Misagubang kami og gubat sa mga pulong
We wage a war with words

nga among gihunghong sa kahanginan
we whisper on air

o sa mga papel
or on paper

aron luwason ang nagkanihit nga kagulangan.
to save our dwindling forests.

Mga pulong lang ang among hinagiban,
Our only weapons are our words

ang pinakamaayong hinagiban.
the most effective weapons.

Di mo putiog itlog nga way bagani, armas o hiyas.
We are not whitees, without warriors, weapons or wampuns.

Aduna kamiy mga pulong
We have words

ug among tinipong kaisog
and our pooled courage

sa atong mga pangutanang natubag.
of our questions answered.

Daghan mig pulong, oo,
We are wordy, yes,

pero dili kami hanginan, nagpakaaron-ingnon.


Ang among mga kaaway hanas sa salamangka
para tabunan ang bulingong pader.
Gipamurikat na nila ang atong kinabuhi
uban sa ilang mga ikog.

Misagubang kami og gubat uban sa among mga pulong.

Ako ang panday sa pulong
nga maghimog pusil ngadto sa igsusulat,
espada ngadto sa stylus.

Akong ipagawa ug ipakayab ang balak sa akong kasuko
ug ang kasuko sa akong balak.


EL CUEZON

Ang Paril

Sama'g paril
wala mairog,
wala'y kinabuhi,
wala'y pinitik,
kay wala'y
kasing-kasing
Ug migahi,
nitikig, nilagom,
nawad-an sa gahom.
Unsa pa ma'y iya?
gawas sa paghunos,
pagkutlo, pagluka
sa dughang bato
nga nalubong
sa hinigugma
kaniadto.

Di Mahimong Talikdan

Sa makadaghang higayon Imong gilutos og buot tapuson Nagkamang sa yuta didto sa kawad-on Nalubong sa lapok,nagpakilooy'ng haw-ason! Bisan pa man niining tanan Labot ka niining akong kalibutan Bisan abugon mo man sa makadaghan Mobalik ako nganha sa imong tugkaran! Karon ako kanimo nagpahilayo Gibalon ko ang mga kasakit og kasubo Dinhi ko buntogon, kahuyang nga nagatago Giyahan unta sa langit ako intawon nangamuyo! Buot ko man nga ikaw hikalimtan Ilubong sa hingpit kadtong kapakyasan Apan bisan pa man sa akong nahiaguman Ikaw, dili og dili gayod nga mahimong hitalikdan! Adones Bentulan, Adbent

Saw-an ta Higala ko

Wala ko damha og paabota Nga mag-krus ang mga dalan ta Sa dugay nga panahong nagpakahilom ka Giablihan pagbalik ang atong panaghigala. Managsama ang lumba nga atong giapilan Lumba sa pakigbisog, pagsakripisyo'ng hilabihan Pagsulay, kamingaw, kahingawa og kalisdanan Kining tanan buntogon aron makab-ot ang kadaugan. Kung bation mo ang kahuyang og kakutas Andam ko og tagana nga sundon ang imong gibaktas Saw-an ta kini og dungan natong hupayon og ibanlas Aron  dinhi niining kangitngit kita makalingkawas! Sayod ko nga lig-on ang imong mga dapat Dag-on mo ang mga hagit nga kanimo misugat Dawaton mo kini bisan pa man og mabug-at Matam-is mong pahiyom kanako imong isugat! Adones Bentulan, adbent

Matuod Nga Kalipay

ni Adbent sa Tingog Kalubihan

Sa nangaging mga adlaw
Kaugalingon ko nagpakalingaw
Wala na panumbalinga ang kamingaw
Nahikatulog nga pagbati pirmi nang gatukaw.

Walay oras nga giusikan
Nga sa matag hagtok sa orasan
Dunay mga pulong nga gibuy-an
Lain-laing mugna ang mahuna-hunaan.

Wala ko gayod mabantayi
Ang pagsubang sa adlaw og pagsalop niini
Didto sa akong lawak lamang ako nagpakabuhi
Sa paglanog sa tingog,balumbong ang bugtong saksi.

Dinhi ko nakita ang kalipay
Nga sa galamhan ko nakahupay
Alang kaninyo kining akong ginahikay
Sa kinasing-kasing og sa walay pagkalaay.

Itanyag Man Ang Kalinaw

nipanaw man ang gugma

ug niabot man ang kamingaw

kanimo nga kanhi nagtukaw

ning lawom nga kagabhion

dili ko itugyan ang akong pagbati

hulip sa imong pagpanaw palayo

bisan itanyag pa ang kalinaw

Ang Abohon Nga Kapunawpunawan

Dinhi sa tinagua'ng payag
gi lad-ok ko ang tinulo
sa kada litok sa balak
nga sa lahutay
mahubsan tugbang
sa mga luha'ng
way kinutuban

Lumalabay nga panganod
halos ko mahakop
apan sa kamatuoran
gawasnon ang gugma
di sama sa kuwerdas
nga talikala
sa mga dughang
gitukod sa pinatak
nga pagdusingot ug dugo

Ang Tuburan nagmugna
sa mga langgam aron
magdayandayan sa
kahanginan, bisan ang way
pangisip nga mga bukya
mituman sa ilang tahas


Kita migamot na sa yuta,
apan sa gihapon
nangandoy sa paglupad
nga way-kataposan...

nagsud-ong ako kanimo
nga nagtutok sa
abohon nga kapunawpunawan

ang bidlisiw mao
ang imong mga mata
nga mibalukot sa batunaw

...ug ako nakasugakod

Ang Mga Alikabo

...nangapulpog
ang baruganan ni bathala,
makalipong nga aliluyok
sa iyang galamhan.
Wa mahiluna nga mikaylap
ang manggad.

ang alimyon sa mga bulak daw mga
alikabo'ng pak-an
mi lutaw-lutaw sa iyang
kasingkasing, taphaw
sa gibug-aton.

ang mga bug-at nga tipaka
dugay ng gilubong inubanan
sa iyang matuod nga gugma.


bug-at ang akong
mga lakang, nanamin sa
yelo sa lim-aw nga nangliki
sa kapakyasan sa
sa akong tumong

sa gihapon
nagpabiling nangaliya
sa kagahapon nga unta
ang pagbati ni bathala
mapukaw...

Hikalimtan

Hikalimtan

(ni Vicente Ranudo para kay Francisca Rodis)

Dili mahimo nga ikaw hikalimtan,
Bisag maangkon ko ang imong kasilag
Samtang adunay dapit kining dughan
Nga pagsimbahan sa imong kaanyag.

Dili sala ko nga ikaw ighibalag
Sa pag-usara ko ning kinabuhi
Nga pagsilutan sa dili paghalad
Ug sa paghandum kanimo, pinili.

Nganong maanyag ka ug mabihagon,
Kon daw buot man nga ikaw hikalimtan?
Ngano nga ang imong katawa langitnon
Kon masuko man ang pagahalaran?

Sayud ang Langit nga akong gihimo
Ang mabaskugon nga pagpanlimbasog
Sa pagsalikway ning dughan kanimo
Hinikalimtan ang akong kaikog.

Sayud ang Langit nga buot kong mahanaw
Sa handumanan ako ang imong ngalan,
Basig mabawi ang nawagtang kalinaw
Ug maoy mabalonsa akong lubnganan.

Ug kay nakawang ang akong tinguha,
Bisag giunsa na ning kabubut-on,
Unsay buot mo, hakog nga Bathala,
Unsay buot mo nga akong buhaton?

Kutob mabihag nang imong panan-aw
Ang mamingawon ko nga kinabuhi,
Imong giungkag ang akong kalinaw,
Ug giilisan ug laing pagbati.

Ug sa pagtan-aw sa imong kahuyang
Ug sa pagsali sa akong kalig-on,
Sa ngatongadto, sa akong kabuang
Akong naangkaon ang pagkaolipon.

Ang akong naangkon kay, bisag unsaon
Buot kong kanunay ikawng susud-ongon,
Ang imong ngalan kanunayng yamyamon,
Ang kahumot mong kanunayng hanggapon.

Buot kong mahimo ang tanag mga hiyas,
Buot kong maimo ang tanan nga kaputli,
Buot kong mahimo kang bahin ning lawas,
Nga makagsaksi ning akong gibati.

Alang kanimo mao koy tinguha,
Ning kalibutan duhay silimbahon,
Didto, sa Langit, siya si Bathala,
Dinhi, sa Yuta, ang imong kaambong.

Dili mahimo nga ikaw hikalimtan,
Akong Bathala sinimba sa tago,
Kay kon wala ka sa sulod ning dughan,
Unsa pay ako, Inday, unsa pay ako?

Silaw sa bulan, tipik sa bitoon,
Nga napabilin ning yutang malaay,
Kon daw buot nga dili simbahon,
Iuli sa langit ang imong panagway.

Kanus-a Pa?

Kanus-a Pa?
ni Renato F. Gutierrez


Dili maingon
Sa sinugdanan ug
Niadtong unang panahon
Kay wala may sinugdanan ug dili man molabay
Kay kahangturan, nahikalimtan ko lang.

Kining tanan
Mobalik ba sa akong panumdoman
Human ako gitugahan
Kaunoran ug kabukogan
Aron makabaton kaalam ug kasinatian?

Ato bang gikauyonan,
Kita magkahigugmaay ug magsinaaray
Nga dinhi sa kalibutan diin may kahangturan
Mag-inonongay magsinabtanay kanunay?

Gikinahanglan ba
Nga masinati ug matagamtam, pakigbugno sa pangubatan
Pagpatulo sa dugo ug luha?
Ang kalainan sa kamatayon ug kinabuhi
Kasakit ug kasub-anan
Maantos ra ug dali rang hingkalimtan?

Dugay na, ug wala kami'y nakitang hangturanan
Uhaw kami sa kalinaw sa katarungan
Gutom sa pagsinabtanay ug kaharuhay
Pagbuot mo ba nga ang tanan matuman?
Puhon, agad-agad, karong taud-taud, unya ra?
Kami imong tug-anan?

Renato F. Gutierrez is from Pikit, North Cotabato, and is now based in California. This poem is an offering to his grandson who died on New Year's Day 2004.

Kutay: Mindanao Culture

Akong Mga Pangindahay sa Pagpanaw

Akong Mga Pangindahay sa Pagpanaw
ni Jacob Michael Roy Gutierrez
ni Renato F. Gutierrez

Kahamubo
Sa imong Pakighimamat
Kanamong imong biniyaan.

Gibawi ba ikaw sa kahitas-an?
O kanamo gihatag ba ikaw sa makadyot
Aron kami imong lipayon
Sa imong katawa ug mga pahiyom?

Giampo, gipangayo
Ug ang tanan nangaliyupo
Imong kasakit humpayon
Nga hatagan ka ug kinabuhing hapsay ug hataas
Apan sa usa kanamo ikaw gitugyan
Aron ang pagbuot ni bathala matuman.

Da, Iyang pagbuot natuman
Mipanaw ka, imong kalag mikayab
Kaming gibiyaan, mibaha ang among mga luha
Sa Kamingaw, sa kahidlaw nga walay
Makit-ang katapusan.

Hangtud kanus-a kami magahulat
Sa imong pagbalik sa among kiliran?
Diay walay sukod, kay sa kamatayon walay kadugayan
Dili inanay ang paghulat, dili dugay
Sa akong pagmata, sa akong pagkabanhaw
Ikaw ug ako ug tanan kaming mibakho sa imong pagpanaw
Magkahiusa diay nga motagamtam sa kinabuhing walay
kinutoban.

Makadyot ra diay.



[Renato F. Gutierrez is from Pikit, North Cotabato, and is now based in California. This poem is an offering to his grandson who died on New Year's Day 2004.]

Kutay: Mindanao Culture

OMANG

Omang nagmahal sa kinaiyahan
Mipuyo sa ukabhang biniyaan.
Paggamit sa basura sa usikan
Maoy iyang prinsipyog baroganan

Tito Villamor

OMANG

kinsay magdahom:

ukabhang sa aninikad

gahaw-ang sa baba sa hunasan

gipadaplin na lang ug gipatid-patiran

gipuy-an karon sa naglatagawng

OMANG

Lunhawng Panglantaw

ang lunhawng panglantaw
bunga sa mga nangaging

unos ug bagyo,
alimpulos ug buhawe

labay sa mala nga yuta
dala ang gabaha nga luha

natay-og man ang dalan sa himaya
wala kini nahimong babag

sa lakang sa adlaw
nga misubang sa kabuntagon

hulip sa kangitngit
nga tulisok

sa akong pagpakahilom.

Pagluka sa Gitanom nga Kaligutgot

ang kaligutgot usahay
dili lalim buhion
ug labawng dili daling lukahon

kay sama kini sa gamot
mukuyanap, mukatay,
ug mahimong mutuok

sa dughang nagtanom
niining kaligutgot, ug
kapungot sa kahayag

ug ikaw himuong ulipon,
igapos sa kasina,
ilubong sa kahadlok

apan bulahan sila
nga miluka niini,
ug wala magpanagang

masamdan, magkadugo
ang gakugan nga samad
sa imong pagbiya ning dughan

maukab man pagbalik
dili igsapayan,
mahaw-as lang ang kalamayo
nga mikutkot

sa unod nga huyang.

Ang Pagpanaw

Ang pagpanaw... mikisdom ang panganod nga nagpasidaan sa nag-abanti'ng unos sa batunaw. Apan bisan pa sa katugnaw, wa siya magpakabana "sa miaging mga oras mora man gud ug ting-init na" bulan pa lang sa Marso. Ang agungoy sa kamig mi-bagtok sa nahilis nga yelo.   sa unahan, anaay nilalang nga daw anino. Nakigbugno sa urakan. Ang gabon mililong sa akong pagsud-ong. Ang unsa sa unahan akong gisalikway. Dili pagbudhi ang ahat nga kamatayon ...wa nako sirad-i ang pultahan

Tipdas sa Kaminyoon

Sumala sa nukanuka
sa imong panit, tipdas na.
Apan walay kamatayon
ang imong mga agwanta.

Giunsa man ka sa imong bana?
Usa ka sayop,
napulo ka libo nga kulata.

Sama sa lipat sa mata,
arang-arang na
ang imong ginhawa.
(Alang sa kasaulogan sa Women's Month)

Apan ayaw gyod tunla
ang imong mga tikuka.
Isuka na sa iyang baba.

Sulti gyod og sakto na.

Inday, gihilantan na ang papel
nga inila daw sa inyong gugma ug pirma.
Ug ang mga pulong niini dugay
na nga gisumbag, gidabok ug gipukpok.

Ayaw huwata nga modaghan
pa ang mga hubag sa imong lawas
Patilawa na og mga yan-angan
ang imong kanahan nga kapikas.

Ug usa niining mga adlawa,
ayaw gyod dawata nga wala
kay bakuna batok sa imong bana.

Cindy Velasquez

hagawhaw (bag-ong bersyon)

Miapaw ang iyang gabono'ng
mga pulong,
tubag sa way-timik
ko nga kahigwaos.

...kainit, mitay-og
sa nahikatulog nga lim-aw.

Mga matang naghupot
sa daklit nga himaya
nga dili matuki sa
lunhaw'ng pag aninaw
nga sa samang higayon
daw buhawi'ng mikulitog
sa akong tanlag.

Siya ang hangin nga imong
mabatyagan apan dili makita
nga mipahiluna sa kinauyukan

sa akong galamhan
susama sa halawom
nga hagawhaw-

...kini dili alang sa tanan

Ang Gugmang Nagtampisaw

..."ang duruha ka kinatumyan
sa lambo, way gihikot"

Nag-alindasay'ng
mga mata.
Mainit nga pagbati
nga sa hingpit mitampisaw.
Wa magpanumbaling nga
mikuyanap, apan
taphaw ngadto sa mga bulak.
Milingi sa inanay
nga nagkakunhod
nga karetera.


Dili bug-os ang iyang
kinabuhi.
Daw batang mihulma
pahibalik
sa tagoangkan.

Pagbalhi'g dagway,
sama sa lastiko,
milabtik pabalik
sa lintunganay'ng-
pamayhon.

Ang Way Unod Nga Pagbati

...halawom ang iyang
paghinuktok. Namidpid
sa daplin sa hunasan

Samtang ang mga gagmay'ng
balod mihapuhap
aron mapanas ang timaan
sa hinubuang baruganan.
Nangabuak
sa iyang tiilan

Humok ang iyang
kasingkasing. Way
igong gahom aron masanta
ang limbonga'ng
batilaab.

Kagabii...
ang mga maskara
nangatagak, nahakop
sa naghaganas nga
manggad. Ang Gamhanan
gihukasan apan dili
ang iyang dughan kay
kini naangkon na
sa uban...

Insomnya

nakigbugno

ang akong mga

tabon-tabon sa kahayag

diin ang kangitngit

nangaugdaw.

 

mga lugas misil-ip

ngadto sa balilihan,

ang iyang bidlisiw

mipanaw

 

nahimugso pag-usab

ang kabuntagon...

tuman sa iyang tahas,

nunot sa panghupaw

 

nahilis, sama sa batunaw

ilawom sa nagdilaab

nga adlaw

 

panglimbasog nga

gilikosan sa way-timik

nga bung-aw.

 

pagkunhod sa kahayag

gisiba sa kilumkilom

sama sa kamatayon

nga nag-ungaw...

Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba

Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba
i. taghoy taliwa sa katalagman
Gipangita sa anino sa akong pilok
Ang pundok sa baha, gihinol
Sa kumingking sa among sagum-ot nga buhok
Ang haguros sa bastos nga yamog. Ang taliwa
Sa buntag ug gabii walay kalahian
Sa multong nagpangayo og limos
Nanlimbawot ang among balhibo
Tungod sa singgit nga gisapnay sa among mga puya
Nakigsambunot sa nagkadaiyang alingasngas:
Nagsipok nga mga gangis, nangadyeng mga tiki
Gapasan kaming natugsaw sa Bentana
Patalinghogan ba namo ang kapait sa bakho sa ulan?
O kaha padayon kaming magpabungol-bungol
Sa nagkanuos nga bahakhak sa pikas tampi?
Ah, sa bahakhak nilang dunot, uga nga luha—
Silang naluwas sa katalagman
Sa dalugdog. Magpabuta-buta na ba lang kami
Sa pagpanglipagha sa among panit
Isip timailhan sa pagwara-wara sa alingatong?
Oo, pagadibuhoan nila ang daot
Nga mga panultihon sa udtong-tutok
Kilat silang tunok sa among dugokan
Kilat sila sa nagkutoyng dalugdog
Kilat sila sa halayong lubnganan
Kilat silang nagkamang; itom nga ulod.
Puthawng anino lamang kaming nangagipod
Gikan sa kahapdos sa among pangos.
Alang nila, susama lamang kami sa hangol nga kalag
Way pagka kabalaan, taralong way hinungdan
Sa mini nga Sanhedrin
Manglutaw ang gay-ot namong kalawasan
Ipanigsusi na lang kaha namo sa tuktugaok
Sa mga manok-ihalas. Nalisang kami, lisang kaayo
Nga basin sa pagkahugno sa pal-og, saw-on
Ang gabok namong mga anago
Karon, naglantaw na kami sa sapa, ania na—
Mabalbag na ang sentido sa among mga singgit
Moaslay na ang pus-on sa tuboran
Hinunoa, nasayod kami: dili kami magpakitabang sa rebulto
Sa mga anananggal, dili namo ibaligya ang gilukdo
Nga banga ug kaban. Sanglit nahapnig dinhi ang
Bahandi nga giampingan sa among kaliwatan
Ihangyo namo: sa matag halok sa sawumsom
Pasagdi ninyo, pasagdi ninyong
Magyamyam kami og mga panangpit.
Subling hapyoron ang dughan sa among mga inahan
Gigunitan ni Lulid ang sitro— ang kalipay sa among mga anito
Dili kami moyukbo sa puting diyos.
Bisan mahutdan pa kami sa yuta.
Dili mongisngis ang among mga kinumo
Sanglit yuta man usab ang among sambog.
ii. hukom sa suba ug ang piyak sa nikiladong bantayog
Walay kahulogan ang daling
Pagtuang sa ulan. Tungod kay nagsugwak na
Ang tinubdan sa kaligutgot. Namudlat na ang bangkaw
Sa mga manggugubat sa among kaliwatan
Andam nang ihimugso sa sabakan sa kabaghion,
Ang mga anak sa yuta; sila ang mga libgos nga
Dugay nang gipaabot sa gikatakdang tigpanurok
Dili sila kapugngan bisan sa suwab
Sa tinegre ug binagon . Walay talawan sa among talay,
Ang kasundalohan dili moatras—
Hinunoa, motimbakuwas sa sidsiran sa kahilom
Ang mga bituong day-o
Ania kami nga naglaas sa taming ug sundang
iii. epipaniya sa mga biniyaan
Ipahamtang ko ang gahom sa sungkod
Sa matag kapukan sa gamot, usa ka obituwaryo—
Nangislag ang mga diwata ni Caravana
May hulga sa trahedya ang mga ngabil nga lisang
Nagkurog, nagbakho, nagpanglingo
Gani wala may ikayawyaw ang
Libat nga talan-awon sa prosesyon
Paminaw kamo sa linunggoag ulong tigkansiyon
Magpangamay sila sa pundidong mga aninipot
Bisan pa ang mga ingon niining ritwal, tipaka lamang
Sa kuyamis nga pangandoy, kasugiran na lang—
Usa na lang ka mito ang kinulit, itom nga Diyos
Ang lang-og nga gininhawa sa bakakon
Ug doktoradong tigsugilon
Maoy magpatigbabaw sa kasadpanong hutuhot
Sila ang mga tagsala nganong nabugto
Ang pisi, ang manluluwas nga pisi
Walay magunitang tanod sa kamatuoran—
Usa kini ka balinsuhi!
Hinay-hinay nilang gigum-os ang mga gabii
Ay, nangislag na ang mga buang nga kabog
Ang hulagway sa kaibog, usa na ka halayong kagahapon
Kay mahilomon na kining gitunod sa lubnganang
Walay timaan. Maaninaw mo ba ang tigbayon
Sa ilang mga kalag nga nanagtago sa katalaw sa kangitngit?
Mga manggugubat silang walay itlog!
Mga manggugubat silang kanding nga
Motiyabaw sa ting-ulan, mga bunhok silang
Nanuksok ilawom sa sayal. Wala akoy nasil-ip
Gawas sa gibus-awng baho sa nangalata
Nga mga iring, iro, nadunot nga kalawasan
Ang taliwa sa duha ka tampi
Usa ka teyatrong gidulaan sa kinabuhi ug kamatayon
Hangtod na lang dinhi ang sangpotanan.
iv. odesiya sa mapahigawasong kabugnaw
Salamat sa obeliskong tuod sa kaingin
Ilansang namo dinhi ang among kaluwasan
Walay malupigon nga makahimo pagbungkag
Sa among pagkinuptanay
Dili mangurog ang among tuhod
Andam namong antoson ang kabinhod sa
Balit-ad namong pagluhod
Hangtod na lang kami dinhi, nangagadlas
Ang lawas nga gipiyestahan sa pangos ug bun-og
Apan dili kami kaposon sa gininhawa
Magtuwad kaming mag-ubog sa baha
Moaginod kami, moaginod nga mainampingon—
Nasayod kaming manggahi ang among kaunoran,
Sa kahapdos sa paslot niining among panaw
Niining taas namong panaw
Ganti niini ang malantawng kahayag
Nasayod kaming sa unahan nagpaabot kanamo
Ang lantay sa among pagpahulay
Ug dinhi motagpilaw kaming magpahiyom
Mokugan sa panahon ang samad sa among dughan—
Ang samad sa among pagbati
Subli namong gakson ang kahumot
Sa among mga halad. Kami karon ang bag-ong binhi
Sa pagkahimugso ug kinabuhi
Ug sa bulok sa lunhawng kabuntagon
Subli kaming magpatianod sa gasa nga
Giampingan sa among katigulangan
Ug sa kabuntagon usab namo ipahiluna
Ang kabalaan sa among bukog ug dugo…

OMAR KHALID

(Ang bersiyong Tinagalog niining balaka mananaog sa Unang
Pinasidunggan
sa Gawad Surian sa Tula—Gantimpalang Collantes ubos sa pagpasiugda
sa Komisyon sa Wikang Filipino. Ang pasidungog gitunol sa Cherry
Blossoms Hotel, Ermita, Manila niadtong Abril 2, 2008. Ang hunta sa
mga
hurado gitagsiyahan ni Dr. Cirilo Bautista.)

Kabriel Macondo: Duha Ka Balak

Mga higala naa na sab koy duha ka bag-ong balak nga akong ikaambit
ninyo. Ang unang balak nag-ulohan og "Laylayan tika." Kining balaka
akong namugna isip usa ka paghalad sa akong inahan. Ang unang ulohan
gyod ani mao ang "Oda alang kang Nanay" nya namubo ngadto sa "Kang
Nanay" hangtod nahimong "Melodiya Ka Nanay." Apan si Bay Omar Khalid
misugyot nako nga ang nindot iulohan mao ang "Laylay Sa Hangin." Apan
sa
akong tantong tinimbang, mas nindot wagtangon ang hangin kay mahimong
mosugyot nig way kapaingnan. Busa, "Laylayan tika" ang haom nga ulohan
sa balak.
Ang ikaduhang balak, namugna sa dihang nagrebisar ko sa naunang
balak. Samtang nagrebisar, kalit lang dunay misulbong nga kalagot sa
akong kaugatan. Ug sa wa madugay, miawas ning balaka: "Litaniya Taliwa
Sa Sementong Kalasangan."
Laylayan tika
Paminawa ko Nanay:
orkestra
ang imong tingog
himoon ko
ikaw nga bulawang bantayog
sa lapad nga luna
sa akong panumdoman
isaad ko: di ka
matumpag. kanunay kong
tadlason
ang dalan-dalan
sa akong kagahapon
diin mibukad
ang akong antuwangang
kasingkasing
sa dihang akong gihapuhap
ang silaw
sa adlaw
nga mibatog
sa imong balaang nawong
di. ug di ko itugot
nga masanapan
sa lang-og kalimot
ang pagwilik-wilik
sa akong talidhay
uban nimo.
way, anino,
nga makahulip, nimo.
di ko maihap
ang mga bituon
sa imong mga singot
nga imong gipagilak
alang nako
di ko sab masubay
kon pila na ka kabuntagon
sa akong kinabuhi
nga imong gipukaw.
wa ko malimot
nga nagtaghoy-taghoy
ang gilangit ko
nga galamhan human
sa paggakos
sa imong maamumahong
tingog nako.
Nay, gilukdo mo
ang tanang hagit
sa panahon
gisalibay mo
ang tanang hadla
gipakigbatokan mo
ang multong salimuang
gipakigharongan mo
ang bagyong kahingawa.
Nay, obra maestra ka
sa dihang wa mo pahaguka
ang imong kagabhion aron
lang imong masuta
nga naa pay mosubang
paglaom alang nako.
ikaw ug ikaw ra gyod,
Nay, ang tabunong unod
ug Bathalan-ong bukog
sa gugma...
Litaniya Taliwa Sa Sementong Kalasangan
Ayaw kog suginli og mga bituon.
Gikawat mo ang laylay
Sa akong kabuntagon
Giulingan mo ang akong hubakong kalag
Paminaw:
Plawtang yabag
Ang akong tingog---
Alingugnog, alingugngog!
Natumpag na ang baldadong bantayog
Sa akong kaugalingon wa na koy
Angay nga tadlason ang akong odesiya
Sa akong yutang Tabunon
Usa ka muryatic nga ilusyon!
Nalawos na
Ang akong antuwangang
Kasingkasing nadat-ogan ang silaw
Sa akong adlaw og mga dag-om.
Alkitran ang akong katarata.
Nakasabot ka?
Ayaw, ayaw na pukawa
Ang akong kaugmaon
Di na ko pagakos
Sa imong hagawhaw---
Malinglahong hagawhaw!
Kay way bili ang akong pagkabiba
Sa mga hadla sa nagwandog-wandog
Nga panahon ug
Sa akong pagsalibay sa akong alindasay,
Halangdon ang magpalamoy sa kilat.
Timan-i sab: mibarag ang akong pagginhawa
Ug patay na akong kahingawa.

-- KABRIEL MACONDO

Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba

*Pagsinggit Sa Tampi Sa Suba
*/i. taghoy taliwa sa katalagman
/Gipangita sa anino sa akong pilok
Ang pundok sa baha, gihinol
Sa kumingking sa among sagum-ot nga buhok
Ang haguros sa bastos nga yamog. Ang taliwa
Sa buntag ug gabii walay kalahian
Sa multong nagpangayo og limos
Nanlimbawot ang among balhibo
Tungod sa singgit nga gisapnay sa among mga puya
Nakigsambunot sa nagkadaiyang alingasngas:
Nagsipok nga mga gangis, nangadyeng mga tiki
Gapasan kaming natugsaw sa Bentana
Patalinghogan ba namo ang kapait sa bakho sa ulan?
O kaha padayon kaming magpabungol-bungol
Sa nagkanuos nga bahakhak sa pikas tampi?
Ah, sa bahakhak nilang dunot, uga nga luha—
Silang naluwas sa katalagman
Sa dalugdog. Magpabuta-buta na ba lang kami
Sa pagpanglipagha sa among panit
Isip timailhan sa pagwara-wara sa alingatong?
Oo, pagadibuhoan nila ang daot
Nga mga panultihon sa udtong-tutok
Kilat silang tunok sa among dugokan
Kilat sila sa nagkutoyng dalugdog
Kilat sila sa halayong lubnganan
Kilat silang nagkamang; itom nga ulod.
Puthawng anino lamang kaming nangagipod
Gikan sa kahapdos sa among pangos.
Alang nila, susama lamang kami sa hangol nga kalag
Way pagka kabalaan, taralong way hinungdan
Sa mini nga Sanhedrin
Manglutaw ang gay-ot namong kalawasan
Ipanigsusi na lang kaha namo sa tuktugaok
Sa mga manok-ihalas. Nalisang kami, lisang kaayo
Nga basin sa pagkahugno sa pal-og, saw-on
Ang gabok namong mga anago
Karon, naglantaw na kami sa sapa, ania na—
Mabalbag na ang sentido sa among mga singgit
Moaslay na ang pus-on sa tuboran
Hinunoa, nasayod kami: dili kami magpakitabang sa rebulto
Sa mga anananggal, dili namo ibaligya ang gilukdo
Nga banga ug kaban. Sanglit nahapnig dinhi ang
Bahandi nga giampingan sa among kaliwatan
Ihangyo namo: sa matag halok sa sawumsom
Pasagdi ninyo, pasagdi ninyong
Magyamyam kami og mga panangpit.
Subling hapyoron ang dughan sa among mga inahan
Gigunitan ni Lulid ang sitro— ang kalipay sa among mga anito
Dili kami moyukbo sa puting diyos.
Bisan mahutdan pa kami sa yuta.
Dili mongisngis ang among mga kinumo
Sanglit yuta man usab ang among sambog.
/ii. hukom sa suba ug ang piyak sa nikiladong bantayog
/Walay kahulogan ang daling
Pagtuang sa ulan. Tungod kay nagsugwak na
Ang tinubdan sa kaligutgot. Namudlat na ang bangkaw
Sa mga manggugubat sa among kaliwatan
Andam nang ihimugso sa sabakan sa kabaghion,
Ang mga anak sa yuta; sila ang mga libgos nga
Dugay nang gipaabot sa gikatakdang tigpanurok
Dili sila kapugngan bisan sa suwab
Sa tinegre ug binagon . Walay talawan sa among talay,
Ang kasundalohan dili moatras—
Hinunoa, motimbakuwas sa sidsiran sa kahilom
Ang mga bituong day-o
Ania kami nga naglaas sa taming ug sundang
/iii. epipaniya sa mga biniyaan
/Ipahamtang ko ang gahom sa sungkod
Sa matag kapukan sa gamot, usa ka obituwaryo—
Nangislag ang mga diwata ni Caravana
May hulga sa trahedya ang mga ngabil nga lisang
Nagkurog, nagbakho, nagpanglingo
Gani wala may ikayawyaw ang
Libat nga talan-awon sa prosesyon
Paminaw kamo sa linunggoag ulong tigkansiyon
Magpangamay sila sa pundidong mga aninipot
Bisan pa ang mga ingon niining ritwal, tipaka lamang
Sa kuyamis nga pangandoy, kasugiran na lang—
Usa na lang ka mito ang kinulit, itom nga Diyos
Ang lang-og nga gininhawa sa bakakon
Ug doktoradong tigsugilon
Maoy magpatigbabaw sa kasadpanong hutuhot
Sila ang mga tagsala nganong nabugto
Ang pisi, ang manluluwas nga pisi
Walay magunitang tanod sa kamatuoran—
Usa kini ka balinsuhi!
Hinay-hinay nilang gigum-os ang mga gabii
Ay, nangislag na ang mga buang nga kabog
Ang hulagway sa kaibog, usa na ka halayong kagahapon
Kay mahilomon na kining gitunod sa lubnganang
Walay timaan. Maaninaw mo ba ang tigbayon
Sa ilang mga kalag nga nanagtago sa katalaw sa kangitngit?
Mga manggugubat silang walay itlog!
Mga manggugubat silang kanding nga
Motiyabaw sa ting-ulan, mga bunhok silang
Nanuksok ilawom sa sayal. Wala akoy nasil-ip
Gawas sa gibus-awng baho sa nangalata
Nga mga iring, iro, nadunot nga kalawasan
Ang taliwa sa duha ka tampi
Usa ka teyatrong gidulaan sa kinabuhi ug kamatayon
Hangtod na lang dinhi ang sangpotanan.
/iv. odesiya sa mapahigawasong kabugnaw
/Salamat sa obeliskong tuod sa kaingin
Ilansang namo dinhi ang among kaluwasan
Walay malupigon nga makahimo pagbungkag
Sa among pagkinuptanay
Dili mangurog ang among tuhod
Andam namong antoson ang kabinhod sa
Balit-ad namong pagluhod
Hangtod na lang kami dinhi, nangagadlas
Ang lawas nga gipiyestahan sa pangos ug bun-og
Apan dili kami kaposon sa gininhawa
Magtuwad kaming mag-ubog sa baha
Moaginod kami, moaginod nga mainampingon—
Nasayod kaming manggahi ang among kaunoran,
Sa kahapdos sa paslot niining among panaw
Niining taas namong panaw
Ganti niini ang malantawng kahayag
Nasayod kaming sa unahan nagpaabot kanamo
Ang lantay sa among pagpahulay
Ug dinhi motagpilaw kaming magpahiyom
Mokugan sa panahon ang samad sa among dughan—
Ang samad sa among pagbati
Subli namong gakson ang kahumot
Sa among mga halad. Kami karon ang bag-ong binhi
Sa pagkahimugso ug kinabuhi
Ug sa bulok sa lunhawng kabuntagon
Subli kaming magpatianod sa gasa nga
Giampingan sa among katigulangan
Ug sa kabuntagon usab namo ipahiluna
Ang kabalaan sa among bukog ug dugo…

OMAR KHALID

(Ang bersiyong Tinagalog niining balaka mananaog sa Unang Pinasidunggan
sa Gawad Surian sa Tula—Gantimpalang Collantes ubos sa pagpasiugda sa
Komisyon sa Wikang Filipino. Ang pasidungog gitunol sa Cherry Blossoms
Hotel, Ermita, Manila niadtong Abril 2, 2008. Ang hunta sa mga hurado
gitagsiyahan ni Dr. Cirilo Bautista.)

Mga Butang Kalab-oton

[Hubad sa balak "Desiderata" ngadto Sinugboanon ni Omar Khalid]

Padayon sa panaw bisan pa sa kaalingisig ug katulin sa panahon.
ug hinumdomi unsa ang kalinaw diha sa kahilom.
Kutob sa mahimo away pagtalaw.
Magmabination ka sa tanang tawo.
Isulti ang imong mga kamatuoran sa tumang katataw ug kamainampingon,
ug manalinghog ka sa uban;
kay bisan ang mga sa kabos sa kaalam,
may kaugalingong mga kasugiran.
Likay sa mga huwabon ug mapahitas-ong tawo
kay sila makasamad sa kalag.
Kon itandi mo ang kaugalingon sa uban,
makawang ka lang ug masakitan,
kay sa tanang higayon may labaw ug may ubos kanimo.
Magmatagbawon ka sa imong kalamposan ingon man sa imong mga laraw.
Tutoki ang kaugalingong mga tinguha, hinunoa, magmaaghop;
usa kini ka tinuod nga bahandi sa mausabong dagan sa panahon.
Pagmatngon diha sa mga kalihokan;
kay ang kalibotan puno sa lingla.
Dili unta makapabuta kanimo kon unsa mang birtud nga imong nahuptan;
daghang tawo ang naninguha sa taas nga kahibalo;
ug sa bisan diin, ang kinabuhi puno sa pagpakabayani.
Magmatinud-anon sa kaugalingon.
Labaw sa tanan, ayaw pagsalig sa pagbati,
kun sa kamadali-dalion sa gugma.
Kay atubangan sa tanang mga kapuol ug kahaw-ang,
malawos kini sama sa sagbot.
Kalawata sa kamapaubsanon ang tambag sa katuigan,
ug hinay-hinayng isalikway ang mga butang sa kabatan-on.
Amumaha ang kalig-on sa espiritu kay kini ang malig-ong taming sa kapakyasan.
Apan ayaw linglaha ang imong kaugalingon sa dulom nga mga paghanduraw.
Daghang kalisang nga nahimugso sa atong kalapoy ug pag-inusara.
Luyo sa bug-os nga disiplina,
magmatinud-anon ka sa kaugalingon.
Anak ka sa kaliyongan,
Sama sa kakahoyan, sa kabituonan;
may katungod ka usab nga manikaysikay dinhi.
Tataw man kun dili kanimo,
walay duda nga ang kaliyongan naningkamot gayod pagpangga kanimo.
Busa pagmalinawon uban sa imong Diyos
bisan unsa pa may panabot mo Kaniya,
o unsay may imong mga siningtan ug pangandoy,
sa alingasa ug makalibog nga kinabuhi, pagmalinawon sa imong kalag.
Bisan pa sa tanang pagpakaaron-ingnon, pagkamalipaton,
ug basag nga mga damgo,
sa gihapon matahom kining kalibotan.
Pagbalon og pahiyom.
Ug paningkamot nga magmalipayon.

Oblasyon: Ritwal ni Itang

Kahigalaan,
Usa ka maayong balita. Midaog na sad ang kaliwat bisaya sa usa tigi sa pagsulat og tagalog nga balak. Kining inyong ubos nga alagad usa sa tunolan og pasidungog didto sa Palasyo sa Malakanyang karong Lunes, Abril 2 tungod sa iyang balak "Oblasyon: Ritwal ni Itang". Si PGMA ang personal nga motunol sa plake. Kining maong tigi gipasiugdahan sa Surian sa Wikang Pambansa-Gawad Collantes. Mikabat sa 280 kapin ka salmot ang nadawat sa komiti. Kadaogan nato ning tanan tungod kay bisan tuod tagawog ang akong gigamit nga pinulongan, ang sensibilidad sa bisaya ug kulturang bisaya mao man ang akong gisaulog. Dili kini pagluib sa atong inahan dila kondili pagpakita lang nga duna tay katungod nga paminawon sa nasod tungod kay kaliwat ta nga dunay matahom nga arte.

Sa dugang detalye, bisitahi ang balayan sa Komisyon Sa Wikang Filipino.

Usa ka higala ang mihangyo nga iposte dinhi sa balayan ang mananaog nakong obra. Kalingawi ninyog basa-basa.

Oblasyon: Ritwal ni Itang

Hindi pa handang
Makipagniig sa gabi
Ang aking panaginip
Ako’y mulat
Isang multong naglalakad
Sa daang may bubog
Na nagkalat
Gising ang ulirat
Walang malay ang
Mga paniki sa aratiles
Sa kanyang ritwal
Humahalakhak ang mga
Tikbalang sa puno ng dao1
Nakikinig sa kanya
Ang mga alitaptap at nimpa
Dinilaan ko ang pawis
Ng kanyang pisngi
Habang hinahabi niya
Ang litanya na siyang
Awit ng aming dugo
—Dito natin ipupunla, Anak,
Ang muling pagsilang ng lahing kayumanggi.

Namumulaklak ang kanyang anino
Ng mga suryal na salamin
Sa puno ng matubato2, nakipagpatintero
Ang tatsulok naming mga aninag
Tulad noong kasaganaan pa
Ang lengguwahe ng tag-ani
Nanginginig ang kanyang
Katawang-tao
Hindi sa ginaw ng gabi
Kundi sa amoy ng asupre
Sa kanto ng kanyang balintataw
Dumadaong ang mga galyon
—Tahan na, Anak,
Ako ang iyong kandungan sa iyong pag-iyak.

Nagbagong anyo ang kampanang
Nakasabit sa kanyang siko
Na tinatambol ng
Sibat at palaso
Siya ngayon ang makabagong oblasyon
Ang mandirigmang
Nakahubad
At sa kanyang kahubdan
Iniluluwal ng gabi
Ang iniingatang salawikain
Ng aming mga ninuno
Sa kanyang kuyom na kamao
Nagsusulputan ang iba’t ibang kulay
Ng prismo
Alinsabay sa kanyang paglalakad
Ang alulong ng katahimikan
Naiipon ang mga lagas
Na dahon ng kawayan
Sa bunsuran; binabasbasan
Ng hamog ang mga tsinelas
Ng duwende at kapre
Duguan ang dapithapon
Patuloy siya sa paghakbang
Yabag niya’y soneto ng banika3
Pataksil ang tagulaylay
Mula sa Kanluran
Hinahamon nila ang
Matayog na mulbulan4
Dala nila’y espada at krusipiho
Dinig ko ang iyakan
Sa tagtuyot.
Namamantal sa lalamunan
Ng ilog ang hinagpis
Ng karimlan at alabok
Amoy pormalin ang
Hangin na aking sinisinghot
Nakapangingilabot ang
Bulahaw ng ambulansiya
Karga nito’y bangkay
Na pinagnanasaan ng
Pitong espiritu ng tag-ulan
Sa ibayo
Nakalugay ang buhok
Ni Inang
Balisa ang dating
Tahimik na parang
Ang mangliw5 at tuktor6
Ay maaga sa kanilang
Paglipad-pauwi
Hinuhukay ni Itang ang lalim
Ng kanyang sugat
Ang dibdib niya’y warak
Dugo niya’y bumubulwak
Sa kanyang kalamnan
Humihilik pa ang bayag
Ni Ka Guiller
Itinataboy ng kanyang pait ang
Umaalingasaw na bituka
Ng mga rakista sa Kyusi
Hayaan kong maglalakad na nakahubad
Si Itang habang pinapanood
Ang metamorposis ng umaga
—Ililipad kita, Anak,
Sa kaharian na hindi abot ni Lulid7.

--------------------------------------------------
dao — puno na pinaniniwalaan na tinitirahan ng mga espiritu
matubato — isang uri ng matigas na puno na kadalasang tinutroso
banika — salitang Sebuano na ang ibig sabihin, kanayunan
mulbulan—uri ng puno na kadalasang ginagawang kasko sa bangka
mangliw—isang uri ng ibon na gumagala sa gabi
tuktor—uri ng ibon na pinaniniwalaang alaga ng mga masasamang espiritu
Lulid—sa mitolohiyang Sebuano, Diyos ng Karamdaman


Omar Khalid