4/05/2009
tungod kay naghandom og Tanduay
kagahapon didto mi sa beach sa Olingan sa usa ka imbitasyon birthday man god sa akong pag-umangkon
tua didto si Manong Boy ang among silingan
nga maestro sa bungsod
og tua usab si Manang Gloria nga iyang asawa
nga negosyante og bugas
nagsugod ang mga sugilanon
kabahin sa panag-away sa pagbahinbahin sa katigayonan
sa mga ginikanan nga nangamatay na
ang akong manghod nga si Dodong Awo
wala na magtingganay sa akong magulang nga si Betty
kabahin lagi sa abot sa basakan
og kining among mga silingan nagtoo
nga natawo ako karong buntaga lang
nagsugod ang sugnod nianang ulog-ulog
nga morag dili ako masayod
mihirit si Manong Boy
nga ako swerte nga nahimong abogado
kay gigasahan sa kaabtik sa hunahuna
sa Ginoo
nga ako labaw nga giswerte sa akong napangasawa
nga hilabihang datoa
nga ako ambongan
og adunahan
nga ako ligdong
nga ako buotan
nga ako manggiloy-on
nga ako hilomon
nga ako na kuno ang mamahimong sunod
nga mayor dinhing lungsora
nagpaabot ako nga mahuman siya
kay si Manang Gloria morag mohirit pa
apan akong gihimong mubo ang estorya
"Palit dugang og Tanduay pulo ka par"
alang kang Manong Boy og Manang Gloria
nga karon haskang huboga na baya
og dayon nakog lakaw pauli sa amoa.
Usahay ang ulog-ulog atong pauyonan
dayon atong tugbangan nianang pagbiya,
tubag sa ilang mga sala.
didto sa daplin sa baybayon
usa ka hapon niana napadpad siya sa iyang kasubo
didto sa daplin sa baybayon
nag-inosara lang siya didto
og siya lang ang nasayod
sa tinood nga hinungdan
sailang panagbulag
milingkod siya sa dakong bato
nga kanunay nga gisagpa sa dagkong mga balod
nakita niya ang tumang kasuko sa dagat
og ang kalig-on og katig-a sa mga bato didto
gisugid niya ang tanan sa miabot nga hangin
og dayon sa pagkahuman na
milakaw siya pauli sa ila
nangiyak ang mga kinason
og miundang sa pagdagan-dagan
ang mga omang
ang mga dahon nangahulog
og ang mga balas nangahilom.
Mikalit og kalinaw ang baybayon
og ang mga dagkong bato naghinuktok
sa dihang miabot na ang kahayag sa kabuntagon
sa dihang miabot na ang kahayag sa kabuntagon
naulaw baya ang kangitngit og kini mipahawa
daghan ang nahibilin nga sugilanon
apan wala na kini gipamati sa mga dunggan sa kahayag
ang kayayag nagdala usab sa iyang mga gasa
ang awit sa mga kalanggaman
ang taghoy sa mga kakahoyan
ang mga sitsit sa mga balod sa dagat
anaa ang mga agik-ik sa mga batang
nagdakpanay sa daplin sa baybayon
anaa ang mga hunghong sa naghinigugmaay
anaa ang serbato sa barko nga miabot sa pantalan
anaa ang haguros sa eroplano nga milupad padulong sa langit
naglingkod ako silong sa punoan sa pitogo
nagharayharay sa kabugnaw sa hangin gikan sa baybayon gituman ko lang ang saad sa akong kaugalingon
nga hikalimtan ko na ikaw og ang tanan bahin kanato
unyang hapon mobanos na usab ang kangitngit
dalhon niya ang mga bulok sa pagsalop sa adlaw
mangahilom ang mga kakahoyan og kalanggaman
mawala ang mga asul nga panganod
og ang mga agik-ik sa mga bata nga nagtampisaw
sa daplin sa baybayon motapig na diha sa ilang paghinanok
sa katulugon duyugan ko ang salumsom,
ipiyong ko ang akong mga mata
og tagboon ko ang akong mga damgo
og didto sa usa ka hinanok
maningkamot ako nga mabuhing malipayon nga mag-inosara
dili ikaw alang kanako, og dili ako mamugos nga morag bata.
4/04/2009
BIR
nga imong iyarok ug dayon
imong isuka kon di na nimo kaya
di lang molami tungod anang
chicharon nga gikan sa Carcar
ug bisag apilan pa nimo
og barbikyo nga gikan sa larsian
di lang ni pagaan sa imong mga suliran
di ni makapahinay sa imong kaunoran
di makapadasig aron ikaw matabian
di makapatay sa imong atay
di makahubog hangtud sa kahangturan
kay ang babaye di paliton
kini gigama aron higugmaon
sa atong mga mata kita mag-ila
daghan kitang ania dinhi
nagpuyo sa lain laing lawas
nga usahay wala nato mahimong panimalay
og ang atong pagpuyo
dili mabati nga harohay,
gibati ko ang kalooy sa akong nakit-an
og nahikapan
og gusto nakong ihatag unta kaniya
ang angay kaniya
ang iyang katahom
ang iyang mga pilok nga morag mga balod sa dagat
nga nagmalinawon
gusto nakong ihatag kaniya ang mga katarungan
nga ako dili angayan
nga magpabilin diha kaniya
gusto nakong biyaan
ang akong gipuy-an
aron masulod diha ang mas makapalambo kaniya
apan lisod sabton
ang atong kahimtang
usa ka lawas lamang
apan morag daghan kaayong mga tingog
mga hunahuna usahay
nga dili magtukma
nga mora ba'g
ako dili ako
nga nakigsandurot kanako,
naglakaw kong nag-inosara
nangita usab kaninyo
nagtinan-away ta
gustong makighawid sa atong mga kamot
og maggakos
isip mga igsoon
apan lahi ang atong gibuhat
nagtagbo lang kita
miando ka og miando usab ako
og dayon nato'g lakaw
paingon sa managlahing dalan
ako diri, ikaw diha,
adunay kahilom
wala ang pag-undang
adunay nagtakbo
apan wala ang pakighinabi
migakos ako sa akong asawa
sa mga kamingaw sa akong kagabhion
aduna ako'y nahinumduman
gusto nako untang isulti
apan hapit na mahuman ang tanan
gamay na lang ang daganon sa mga takna
misalop na ang adlaw
og wala nay kapuslanan ang mga pulong
miabot ang mga kabuntagon
apan wala na nako higugmaa ang iyang kahayag
ang nahibilin
dungan kitang miabot dinhi
apan ako na lang ang nahibilin
sama sa mga tamsi kamong tanan
nagdungan og pagpanglupad
mora bag nagsabot nga inyo akong
biyaan og sa unsang katarungan
hangtod karon ako wala gayod masayod.
sa daplin sa baybayon hubo ang akong
mga tiil nga nagpabilin sa akong mga tunob
sa puti nga balas og ang mga dila sa balod
nagsunod aron kining tanan mapapas
nagpadayon ako sa akong lakaw og wala
maghuna nianang pagpahulay
sa unahan adunay mga anino nga buot
usab nga papason sa pag-abot sa kabuntagon
mibiya ang tanan kanako og ang hangin miawit
og ang mga bato sa kiliran sa pangpang mitutok kanako
wala ako'y laing kasugiran sa akong mga sugilanon
ang mga kahoy nakigsandurot sa mga panganod
ang mga suba nakigsabot nga makigkita sa dagat
sa baba sa mga bukana og ako karon ang nahibilin
sa kataposan gisuginlan ko ang akong kasingkasing
sa nahitabo kanako og ang akong dunggan namati
usa ako ka bulan nga karon nanag-iya na sa akong
kaugalingong kahayag
dili mo na ako mapalong og dili na ako motingog.
Punuan sa Kinabuhi
Sa nanlabay na katuigan
Ang punuan nagpabiling kusgan
Bisan pa sa bul-og sa ulan
Nagibuligan sa huros sa unos
Ang mga dahun na natapot sa mga sanga
Nag-ayum ayum kung asa dad-a
Apan ang mga lunhaw nawad-an na sa kusog
Naigo na mosagubang sa kakusgon sa bul-og
Na sa iyaha makapakurog
Naghulat na lang na mapalid
Ug mapadpad sa hangin
Maabot sa yuta dayun madugta
Pipila lang ka mga adlaw ang nangagi
Berding dahun nisalingsing
Hulip sa mga laya nga nangawala
Bisan pa sa pangidaron
Ang punuan nagpabilin lang gihapon
Bisan ang kakapoy sa pagpas-an
Sa mga sanga og mga bunga wala taligam-a
Baha, bagyo, linog og uban pa
Kainit sa adlaw og kabugnaw sa gabii
Tanang mga kalisdanan gisagubang
Magpabilin lang ang puluy-anan
Sa mga ungoy og langgam og uban pang mananap
Apan ang tawo nga dayo wala gyud kapasaylo
Gipamutol ang sanga, gipangaun ang mga bunga
Wala pa gyud na kuntento
Ang punuan gigapod og giuling
Gibaligya para naay kwartang makuha
Ang tuod nga nahabilin wala na gyud igbaling
Mga langgam og ubang mananap
Wala na gyud nakatalinga
Gipistahan pa gyud sa anay na nagpasanay
Ang punuan na dugta og nahisama sa yuta.
-sakagawasan
4/03/2009
sabaw sa tinunuang utan
Tagamtamon ko gihapon
Buot ko unta ang laing putahi
Tinagsip sa udlot sa kawayan
Linubiang langit sa kahidlaw
Timplang nilaputay daw laway
Bisan pa man sa kahalang
Sabaw nga sarang
katakos sa kawayan
Ang gihuptan sa kawayan
Nga gapaling-paling bisan pa
Sa unos nga nilampurnas kaniya.
Wala kini niya panumbalinga.
Hinunoa nanglimbasog pagbatok
Sa madaogdaogong hangin
Nga buot kaniya mopukan sa dayon.
Gibalibaran ang tulod sa maagnihong
Sa dugdog. Kining tanan wala
Ang mga tunok sa iyang kagingking
Nga andam motulisok sa buot
Iyang gipakita sa mata nga may
Nga tibuok bisan pa'g matarog.
4/02/2009
ang kasugiran kon ikaw mahigugma sa sigbin sa amoa
og bahandi sa katawhan sa amoa.
Apan dili sa kinabuhi ni Inday.
Kay mao ni ang sinugdanan kon nganong naay
mga abat ug impakto dinhi sa punoan sa Talisay.
Kay sumala ni lola, mag-amping ka
anang mga nawong nga sama sa yawa.
Labihan na kon kini naay dako nga pangil,
kay kini wa nag-apas sa imong paghuwas
apan sa imong bulahan nga lawas.
Kini siya way giila basta babaye na.
Siya mosupsop og dugo samtang ibuhagay niya
ang iyang makalipong nga baho.
Iyang ikog, modunggab sa imong pusod,
hangtod kini moluba sa imong unod.
Kuoton niya ang imong kasinkasing.
Dayon, gision aron himoong anting-anting.
Ayaw kalimti nga alang niya lami ang bata.
Iyang mga biktima kanang tam-is og kalag.
Unta luwason ka aning kasugiran una ni molayag.
Ang Paghimatngon
balak ni Candice Salazar daklit nga kadasig mialisngaw, sama sa uphag nga hangin, gisuyop ang yamog sa akong kaugatan ang kahigwaos miduslak niini, nanglimbasog sa pag-alisbo ngadto sa lang-at nga way kinutuban.. makalipong ang pagtuyok sa kalibutan, gipangita ko ang ulo ug punu-an niini... ang iyang kagahapon ug ang ugma dili ko mahikap, way panumbaling sa gasa sa adlaw nga mibukhad dinhi sa hataas nga patag ako nag inusara, nangindahay, nga makit-an ko ang kinatibuk-an... |
Giagak Mo Ako
ni: adbent
Sa akong paghilatagaw
Imabaw sa habog nga bangaw
Didto wala akoy nalantaw
Gawas sa kahayag nga masilaw.
Giagak mo ako sa’kong kasubo
Gihupay mo ako gikan sa pagbakho
Sa kalibog og pagkahisalaag ko
Sa matuod nga dalan gigiyahan mo.
Didto taliwala sa kawad-on
Nagkamang nalang ako intawon
Asa naman ako mopaingon?
Kinsa ang akong pagasangpiton?
Giagak mo ako sa’kong kasubo
Gihupay mo ako gikan sa pagbakho
Sa kalibog og pagkahisalaag ko
Sa matuod nga dalan gigiyahan mo.
Karon hapit na ako malubong
Niining nagpangamay nga luyong
Dinhi unya sa akong pagtigdong
Kinsa man ang gustong mosud-ong?
Giagak mo ako sa’kong kasubo
Gihupay mo ako gikan sa pagbakho
Sa kalibog og pagkahisalaag ko
Sa matuod nga dalan gigiyahan mo.
Kining lumba nga akong giapilan
Maangkon ko ba ang kadaugan?
Kon kapakyasan mahiagoman?
Kinsa’y magpabilin sa’kong kiliran?
Giagak mo ako sa’kong kasubo
Gihupay mo ako gikan sa pagbakho
Sa kalibog og pagkahisalaag ko
Sa matuod nga dalan gigiyahan mo.
Ang Tingog
Ni: adbent
Tingog nga gamay
Tingog nga dako, ay!
Tingog sa pagpabuhagay
Kanako dinhi makapalipay.
Usa ka tawag ang nadungog
Gihatod sa balod og sa sulog
Og didto ako nakigduyog
Pagbati akong gilamboyog.
Mga higala akong nahimamat
Sa kalubihan nag-agbat-agbat
Nagtukod og payag,lig-on ang dapat
Sa unos og bagyo dili malangkat.
Tingog nga gamay
Tingog nga dako, ay!
Tingog sa pagpabuhagay
Kanako dinhi makapalipay.
Og didto akong gipalanog
Pagbati nga dugay nang nahinog
Bisan tuhod ko nagpangurog
Ilang gisapnay aron makabarog.
Sa paglanog sa akong tingog
Dunay namati og nakadungog
Nisumbalik daw makabungog
Mga lukay nato nakigduyog.
Tingog nga gamay
Tingog nga dako, ay!
Tingog sa pagpabuhagay
Kanako dinhi makapalipay.
Tingog nga walay pagkapagaw
Tingog nga dili gyod mahanaw
Tingog nga pirming mahanduraw
Tingog nga sa tanan mosangyaw!
Tingog nga gamay
Tingog nga dako, ay!
Tingog sa pagpabuhagay
Kanako dinhi makapalipay.
Tingog nga gamay
Tingog nga dako, ay!
Tingog sa pagpabuhagay
Kanako dinhi makapalipay.
Salinsing sa Dahong Laya
Ang kaniadtong berding dahon
Mga yamog kanunayng nagtugdon
Bisan ang makolor nga alibangbang
Kanimo pirming nagpaatbang.
Apan sa imong pagkalaya
Wala na sila kanimo motimbaya
Gipaabot lang ang pagtagak sa yuta
Og didto kutkuton hangtod nga mawala.
Miabot gyod ang imong gikahadlokan
Sa paghapak sa hangin ikaw napukan
Didto sa yuta mihalok ka og nahagba
Gilamoy ka og hangtod nga nadugta.
Apan sa imong pagkapukan
Dunay mihulip sa kanhing nahimutangan
Usa ka salinsing sa bag-ong dahon og paglaom
Dungan sa pagbuklad sa mga bulak nga matahom!
Adbent
4/01/2009
Nangalarag nga mga Dahon:
lalag, pula ug bisan ang
hilaw--lunhaw
biktima sa pag-agi
sa makusog, mabangis,
madaug-daugong
alimpulos
dinha sa nataran
sa akong pagpaubos
Kapakyasan
kinahong paglaom
mabulukong taghoy sa hangin
uban sa balurong luha
sa usa ka kapakyasan
perlas ang iyang ngalan.
Pagpakabuhi
balurong tipasi
gidalit mo dinha
sa altar nga lapukong
kahon sa pagmahay
gialig-ig sa
tumang kamaya,
nigong nagdupa
sa pagpakabana
buot muangkon
sa himaya
hulip niining
kakabos
ug katimawa
Mga balod sa luha
Makusog ang paghampak sa hangin
Mitaob ang dagat nga daw nagpanugon
Sa dili paglawig sa lawod kay maangin.
Bisan milikay na sa nagpangamay nga alimpos
Nalit-ag ako niini og didto sa katubigan gibanlas
Sa akong gidangatan buot ako nga manimalos
Apan dili ko na mahimo ang pag-ikyas.
Gilibutan ako sa mga makusog nga lilo
Nakigbisog ako aron dili matumpawak
Dugang kusog kang Bathala ako nangayo
Dungan sa
Mihayag sa kalit ang palibot
Og didto ako sa kalit nahigmata
Nasayran ko na lang ang akong pag-abot
Gikan nakigbugno sa balod sa akong mga luha!
Adbent
3/31/2009
Kauhaw
Kauhaw
Ang bidlisiw sa adlaw
Sa kabuntagan maaninaw
Sa kalit lang nahanaw
Ang kahayag sa panan-aw.
Kalangitan nidag-um
Dampog nahimong itom
Timailhan sa ulan
Nagpahibalo ng daan.
Makusog na tingog
Sa namungot na dugdog
Tingog na naglagapak
Sa nangisog na kilat.
Talisik na nagbagsik
Sa inanay namisik
Sa hinay tubig nidagayday
Mga tanom sa yuta nalipay.
Kauhaw sa yuta
Matambalan na unta
Bungat sa huwaw
Nga gipadangat sa adlaw.
- sakagawasan '04
Pagpaminaw sa mga Baki
Listening to the Frogs
Sa beranda, ubos sa nataran sa munisipyo,
In the patio, below the town hall’s garden,
Paminawon ko ang panag-istorya sa mga baki.
I will listen to the conversation of the frogs.
Nahimuot ako sa ilang kukabildo,
I am amused by their talk.
May panahong nagkadungan,
At times, they talk at the same time,
Daw nagkontes, palabwanay,
As if in a contest, trying to outdo each other.
Usahay tinagsa nga tubagon dayon sa uban.
Sometimes one talks and the others reply.
May panahong hilom sila,
There is a time when they are silent.
Nakamatikod seguro nga may naminaw
Maybe they noticed that someone is listening
Ug nakasabot sa ilang panglibak.
And understands their gossips.
Apan may lahing pagbating migakos
But there is a different feeling embracing
Sa akong dughan.
My chest.
Dili ko tiwason ang pagpaminaw.
I will not continue listening.
Milupad ang akong panan-aw
My eyes flew
Sa haw-ang nga kahigaran,
To the bare hills,
May pipilang falcatta,
The few falcattas,
Nagpalayo sa mga gomang bag-ong nanalingsing,
Stands far from the rubber trees newly budding.
Ang ilang dahon, lunhawng kwaknit,
Their leaves are like green bats,
Nagbitay sa kasangahan.
Hanging in the branches.
Abri pa ang mga bintana sa mga balay
Still open are the windows of houses
Nga nangandam sa kagabhion.
Preparing for the evening.
Abo ang langit. Gihuyop na ang mga dag-om.
The skies are gray. The black clouds are blown away.
Sa may duol, nagtalay ang mga million flowers:
Nearby, the million flowers stand in rows.
Rosas, gladiolos sa hagdanhagdang hardin.
Roses, gladiolos in terraced gardens.
Bulok sa kinabuhi ang mga million flowers---
The million flowers reflect life’s colours---
Asul, lila, pula, maroon, balaw.
Blue, pink, red, maroon, brown.
Urot pula ang mga rosas.
The roses are orange.
Dalag ug kahel ang mga gladiolus
The gladioli were yellow and orange,
Bugnaw ang huyohoy.
The winds are cold.
Paspas ang tinubagay sa mga baki
The questions and replies of the frogs were fast.
Bahin sa ilang kasinatian
It is about their experiences
Kaniadto ug karon.
Before and today.
Naminaw ko
I listened.
Apan dili, dili ko ipanabi
But no, I will not talk
Ang ilang mga sugilanon.
About their stories.
EL CUEZON
March 21-22, 2005
Concepcion, Misamis Occidental
PAGHULAT
WAITING
Ang mga lunhaw naghulat sa imong pag-uli ---
Greens wait for your homecoming ---
mga tanom sa harden nga nangalaya,
plants in the garden wilting,
ang mga humayang duol nga kanunay nagbag-o,
ricefields nearby ever changing,
Mga kahoy taman sa lagyong mga higad nagpangamay.
trees up to the distant hills beckoning.
Sama sa mga kamot
Just like the hands
nga naghulat sa imong pag-amen
you would kiss,
mga lawas nga naghulat sa imong paghalog,
bodies you would embrace.
Ug wala ka miabot.
And you stood them all.
dili kay gusto nimo.
Not because you willed to.
May nagpugos kanimo.
Some—made you!
Ang panumduman nagpabalik sa panahong nangagi
The memory plays times before the present.
Miabot ka isip usa ka gasa, human sa kadaghang pagsulay,
You came as a gift, after many tries,
human sa daghang tuig nga paghulat.
after many years of waiting.
Ikaw ang modelong anak nga mipintal og mga pahiyom
You were the ideal son who painted smiles
niining balaya, sukdanan sa mga igsoong
in this house, the model for siblings
nangita og giya,
looking up for guidance,
usa ka estudyante Sa Pamantasang
a student from The University
naghambin og mga paglaum nga bug-at pa sa mga barbell.
bearing promises heavier than barbells.
Ang imong barbel naghulat na sa
Your weights now await
imong pag-alsa, ang imong kamera naghulat
lifting, your camera awaits
sa imong pagklik, ang imong mga klase naghulat
clicking, your classes await,
sa imong pag-abot.
your coming.
Ang imong higdaanan naghulat sa imong lawas
Your bed awaits your body
nga mahagbong, ang imong mga sanina naghulat
Falling, your clothes await
sa imong kamot nga mamili,
your hands selecting,
sa imong lawas nga magsuot nila
your body wearing them.
Pagkahuman sa imong pagkawala ug sa tawag nga misira
After the absence and that call that sealed
sa imong kaugmaon.
your destiny.
Namuti ang mga mata sa paghulat.
Eyes turn white with waiting.
Mihilak na ang imong mga ginikanan sa national tv,
Your parents cried on national tv
aron ikaw mauli, nangamuyo bisan na lang sa imong lawas
for your return, begged even for just the body
para sa usa ka desenteng paglubong.
for a decent burial.
Dili man unta dalag ang imong panit,
You were not yellow-skinned,
kadtong gimarkahan nga kidnapon.
those marked for kidnapping.
Wala man magluwa og bulawan ang imong ginikanan.
Your parents do not spit gold.
Ang kasingkasing sa nasud –migahi na sa mga coup ug korapsyon
The nation’s heart –hardened by coups and corruption,
mga bakak ug intriga, mibalik paghumok para kanimo
lies and intrigues, grew soft again for you
ug may mga pag-ampong gisambit para sa imong pagbalik
and prayers were lisped for your return.
Ang mga mahal nga kasingkasing
Beloved hearts
mitan-aw sa unahan
scan the horizon
nangita sa pamilyar mong pamayhon
for your familiar figure,
way seguro, unta, Ginoo, palihog,
who knows, God, please,
sa imong paghibalik.
for your return.
Pastilan nga paglaum
O wretched hope
kanunayng mobukhad sa mga kasingkasing!
forever blooming in the hearts!
Tungod kay
Because
ang mga panumduman lang ang makauli.
only the memories come home.
Ang mga paghandum lamang ang makabalik.
Only the memories return.
EL CUEZON
February 2004
UP Bliss
Diliman, Quezon City
John Russell, 17 years old, a UP College of Home Economics student was kidnapped. His parents had already paid P500,000 to people who had demanded money for his release and still he was not returned.
PASAGDI AKONG MOBALAK
Hayaan mo akong Tumula
Pasagding mobalak ang akong ngabil
Hayaan mong tumula ang aking labi
og halok.
ng halik.
Balak ang akong halok.
Ang aking halik ay tula.
Paminawa, pamatia ang akong balak
Dinggin, damhin mo ang aking tula
sa imong ngabil,
sa iyong labi,
sa imong dunggan, panit, liog,
sa iyong tainga, balat, leeg,
sa imong tibuok lawas.
sa iyong buong katawan.
Ang akong balak kinabuhi.
Ang aking tula ay buhay.
Makabuhi kini
Nakakabuhay ito
sa mga nahinanok nga pagbati.
ng mga himbing na damdamin.
Makabuhi kini
Nakakabuhay ito
sa mga naughan
sa mga tigang
nga tubod
na bukal.
Makapakusog sa agos
Nakakabilis ng agos
sa mga langayang suba.
ng mga lulugu-lugong ilog.
Makapatul-id
Nakakapag-usbong
sa mga natumbang panahon.
ng mga nakadapang panahon.
Ang balak ko kinabuhi.
Ang tula ko ay buhay.
Ang balak ko halok,
Ang tula ko’y halik,
ang akong halok, balak.
ang halik ko’y tula.
Adunay ayon-ayon sa akong halok.
May tugma ang aking halik,
Ayon-ayon nga adunay tugbang
Tugmang may katapat
sa imong gihambin.
sa iyong pagnanasa.
Tan-awa, nagkaayon
Masdan mo, magkatugma
ang ngabil ko ug ngabil mo.
ang labi ko at labi mo.
Ang lawas ko ug lawas mo,
Ang katawan ko at katawan mo,
ang ako ug ang imo.
ang sa akin at sa iyo.
Ang ilang pagdaitol
Ang kanilang paglalapat
usa ka pasumbingay, pagkatingalahan.
ay talinghaga, mahiwaga.
May sumbingay ang akong halok
May talinghaga ang aking halik
sa kada suuk
sa bawat sulok
nga iyang gibaktas.
ng kanyang nilalakbay.
May katingalahan ang akong halok
May hiwaga ang aking halik
nga di matugkad
na di maaarok
sa bisan unsang pulong.
ng anumang salita.
Kay ang akong halok
Kaya ang aking halik
usa ka balak
na isang tula
nga labaw pa sa balak.
ay higit pa sa tula.
Akong balakan ang tibuok mong kalawasan.
Tutulaan ko ang buo mong katawan.
EL CUEZON
1990s
UP Diliman
Quezon City
Sa Paglingkod sa Plaza
Sitting in the Plaza
Hinay ang uyog sa mga daho’g sanga
So softly move the leaves and branches
sa maihap nga kahoy
of the few trees
ning gamayng plaza
of this small plaza
sa bag-o’g karaang balay lungsod.
of this new and old town hall.
Sa mga kilid, nanaglingkod,
In the side, sat
nanag-istorya ang mga bayong
teeners talking,
ug dalaginding, nagputing blouse,
the gals wearing white blouses,
berdeng saya, asul-maong karsones,
green skirts, blue maong pants,
gisaluhan ang istorya sa kabatan-on,
sharing the tales of youth.
gipatay ang oras,
killing the time,
gihulat ang ulahing kahaponon.
wating for the late afternoon.
Matag karon ug unya,
Now and then
mohaguros ang mabulukong bus
we hear the sounds of colorful buses
o van o motor,
vans or motors
usahay mohunong,
sometimes stopping,
kasagaran dili.
mostly not.
Gilaay ang akasya sa oras
The acacia got tired waiting
sa pagtikyop sa iyang mga dahon.
for the leaves to sleep.
Nangita’g kape ang katugong hunahuna.
The sleepy mind looks for coffee.
Nangandoy ang bandila sa flag retreat.
The flag dreams of flag retreat.
Kanindot sa mainit nga kahaponon!
How beautiful is the warm afternoon!
Way timailhan sa gitagong kaguliyang
There is no sign of the hidden conflict
ning banwa sa lapyahan
of this town near the beach
sa Look Murciellagos
of Murciellagos Bay
ug kahigarang kalubihan,
and hilly coconut farms,
kamarangan, kamangosteenan.
marangs and mangosteens
Way timailhan sa kaguliyang
No sign of the conflicts
sa iyang kagahapon.
of its past.
Kagahapon sa mga amahan sa lungsod
The past of the fathers of the town
nga gisulat sa dugo.
written in blood.
Diin ang dugo nga giutang
Where the debt of blood
dugo sad ang gibayad.
was also paid with blood.
Ang kinugos miluthang sa gakugos.
The godson killed the godfather.
Gisulod sa rehas kay giakusahan sa pagluthang.
Locked behind bars because he was accused of killing.
Ug naglumba ang duha ka pamilya
And two families of
sa duha ka lungsod sa paglampas
two towns raced to cut off
sa kontrang sagbot.
the enemy weeds.
Ug sa duha ka pamilyang
And of two families
nag-ilog sa katungdanan,
wrestling for positions,
nagbayloay og keha –
exchanging cases--
kurakot versus kidnapping.
corruption versus kidnapping.
Kinsa ba ang makatagna
Who can guess
sa dugong mobanaw
of the blood that shall flow
pa sa iyang sabakan.
in its arms.
Apan diri sa akong gilingkurang sementong
But here where I sat, in the cement flower box.
gitamnan og santal,
planted with santal,
kalinaw ang akong nakita.
All I that I see is peace.
Lunhaw ang kahoyng pino
Green is the pine tree
nga nagtudlo sa langit,
pointing to the skies,
nagbukhad ang dahon sa traveller’s palm,
the leaves of traveller’s palm are open,
giigang ang talisay ug
the talisay tree feels hot,
nanitsit ang Indian tree
the Indian tree is whistling
sa dili pagsaba.
not to make a noise.
Hinay ang uyog sa mga daho’g sanga.
Softly moves the leaves and branches.
Way timailhan sa gitagong kaguliyang.
There is no sign of the hidden conflict.
-EL CUEZON
Marso 14, 2003
Sapang Dalaga población
Misamis Occidental
SULAT KANG JAMES
Letter to James
1
Dili hitupngan sa lechon ang kalami,
The taste of lechon cannot compare,
halayo ra ang katam-is sa dugos
the sweetness of honey is a far cry
sa atong hataas, halawom
from the length and the depth
nga kukabildo
of our conversations
diin gibalbag ta ang kalalim sa kinabuhi.
where we mined the wonders of life.
2
Dut sa amay ang atong pagkarebelde,
Our rebelliousness seeps to our bone marrows
gitagsa-tagsa ta ang kadunot
we pointed to each corruption,
nga gustong ilubong sa kagahapon,
we want to bury in the past,
iyawat katubuan ang tabunok nga yuta
hoping the burial grounds shall grow
sa bungahoy, tagbaw sa gikutkot nga tiyan,
fruit trees, the answer to hungry stomachs,
sa bulak, may alimyon tambal sa gutom
flowers, whose scent heals the hungry
ug naglatagaw nga kalag.
and restless spirit.
3
Apan may koral ang atong rebelyon.
But our rebellion is fenced,
gihikot ka sa imong pagbugtaw sa ekonomiya, pangpamilya.
tied by your search for economic gains., for family
dili na kini molapas pa sa maisog mong istorya,
it won’t go beyond your courageous tales,
way kinabuhi paglugdang sa ispirito sa serbisa.
lifeless once the dregs of beer spirits had settled down,
samtang ang akoa, gikulong sa papel, tinta ug tekla,
while mine is jailed in paper, ink and keys,
nahimong gumalaysay, balak, sugilanon, nobela,
turned into essays, poetry, story, novel,
ugma damlag kini mao ang bomba
that shall be the bomb tomorrow
mobuto, mopatay sa way nahot nga sistema.
which will explode and kill our useless system.
4
Gisumsuman ta ang mga kapakyasang
Our appetizers are the failures
nagdayandayan sa atong mga kalipay,
that adorn all our happiness,
kadtong kursong gihagoan pero wa mapuslan,
that course we sweated for, we didn’t use,
tiketan sa Colon, ang pinakakaraang dalan sa Pilipinas,
ticket booth in Colon, the oldest street in the Philippines,
relo ug uban pang gipayuhot, ako ang gipanuhot,
the watch and other things facilitated caused in me heartburn,
letson nga gisuroy, hayop nga gimatansa,
peddled lechon, slaughtered animals,
bas ug grabas, human, gimasa,
sand and gravel, then mixed,
bayombo nga namad-an,
voting booths gone dry,
bugtong anak kausa hapit makabsan,
the only child once almost lost her life..
5
Handumon ko ang atong panag-istorya
I shall remember our conversation,
apil na ang libreng serbisa.
including the free beer.
EL CUEZON
Abril 9, 2006
Mahayag, Zamboanga del Sur
James Baracol Cuezon is a first cousin, who grew up in Mahayag, Zamboanga del Sur. He finished B.S. Customs Administration and became a businessman, selling lechon and then fresh meat before becoming a supplier of gravel and sand.
Sulat kang Manang Nenen
Letter to Manang Nenen
Inig-abot sa Mayo,
When May comes,
motungas ang akong panumduman
my mind climbs
ngadto sa Malibacsan,
up Malibacsan,
sa inyong balayng sak-onon
in your house on the hill
pilang lakang gikan sa dalan
a few steps from the road.
Niadtong panahong batan-on pa ang kalibutan
At the time when the world was still young
damgo lang ang semento,
cement was just a dream,
disyertong dyip-ot ang dalang agian,
the road was a narrow desert,
giputos sa abog ang among tiil.
our feet was covered with dust.
Pagligid sa buwan sa mga bulak,
As the month of flowers come,
nangdalag ang mga balili,
the grasses turned yellow,
namulak ang amorseko
amorsekos bloomed
diha sa among mga sinena,
in our clothes,
nanglinya sa daplin ang mga mayamaya.
mayamayas lined along the roadsides.
Human makahapit sa ilang Smith,
After stopping at Smith’s,
hinayhinay kaming moambog,
we slowly went downhill,
ilawm sa kalubian.
under the coconut grooves.
Kalami baya mosakay sa takong
How nice it is to ride a coconut pith
padidit sa agianan!
slide down the trek!
Hangtod mosangpot sa gamayng suba,
Until we reached the small river,
linaw ug sabaan nga tubig.
clear and noisy waters.
Magluksolukso mi, moagi sa mga bato
We jumped from rock to rock, those
nga dili mairog sa among kagaan,
that would not move with our weights,
hangtud makalabang ug motungas na usab
until we have crossed it and we climbed
sa higad-pamistahanan.
the hilly fiesta destination.
Matag abot sa Mayo, bulan sa mga bulak,
When May comes, month of flowers
ug adlaw ni San Isidro Labrador,
and the day of Saint Isidore, the Worker,
sa daghang baryo.
of many barrios.
Labaw na sa tudlo ang mga Mayo
The Mays of my youth
sa akong kabatan-on,
number beyond my fingers.
Mitungas-miambog ako sa Malibacsan,
I climbed up and down Malibacsan
wa pa koy nakit-ang dupong o baksan.
where I have not seen any cobra or boa.
Subang mabaw kung way ulan
Shallow river when it does not rain
pero kung ting-ulan, kakusog diay
but strong during the rainy season,
gianod ang tulay,
the bridge was swept away.
semento na lang among nakit-an.
We only saw the cement.
Gibuhi ko sa panumduman,
I tried to relive in my mind,
kadtong homba nga kinamayan,
that sugared meat dish,
pansit nga gisagolan og hinilisan,
pancit mixed with fried pork,
gipamili ko ang patatas sa estopado,
I chose the potatoes in the estopado,
gikuha lang ang di-tambok nga adobo,
picked the lean adobo,
gihigop ang sabaw sa bas-oyng karneng kabaw
sipped the carabao meat soup
pero gipadaplin ang nagkatag nga luy-a
but set aside the many ginger chops,
nga nipis ug taas nga paghiwa
sliced long and thin
ug sibuyas dahon nga pangtimpla.
and the green onions to taste.
Gipili ang panit sa litsong manok
I chose the skin of the roasted chicken
nga gisuksukag asin ug tanglad.
with salt and lemon grass.
Gitilawan ang sampaynang gapulapula.
I tasted the red dinuguan.
Ang ilogon nga inon-unan, wala na gutara.
The small intestines cooked with vinegar, uncut,
Sinugbang atay sa baboy,
Broiled pig liver.
gipudyot ug gisawsaw sa toyong
I picked and placed it in the soy sauce
may suka ug kalamansi
with vinegar and calamansi.
ug siling haskang halanga,
and very hot pepper,
maong nagpanghuyop akong mikaon.
So I blew the heat away while eating.
Init ang kan-ong gihukad,
The rice was hot.
gitulod sa pepsing init
Followed by hot pepsi.
kay dili pa uso ang refrigerator.
Because refrigerators are still not the vogue.
Wa na ko gahunahuna sa bringhaws pa.
I did not think of the take home foods anymore.
Kadto, kadto ang akong pagpamista.
That, that was my going to the fiesta.
Sukad karon, inig-abot sa Mayo,
From now on, when May comes
motungas-moambog ang akong paghandom
my memories climbs up and down
ngadto sa pista, sa balayng sak-an
to the fiesta and the house we will visit,
pilang lakang gikan sa dalan,
a few steps from the road
didto sa Malibacsan
there in Malibacsan
sa ilang Manong Cleto ug Manang Nenen,
in the house of Manong Cleto and Manang Nenen,
mapahiyomong mokamay kanamo sa among pag-abot
who smiling beckons us in our arrival
ug mokaway sa among pagpanamilit.
And will bid us goodbye as we leave.
Gaulan, galandong, pista sa silong.
If it rains and it is not sunny, there is fiesta below
Gaulan, gainit, pista sa langit.
If it rains and it is sunny, there is a fiesta upstairs.
Didto unya sa langit, naghimo og balay
There in heaven, the carpenter Nong Cleto
ang pandayng si Nong Cleto
built a house
ug ikaw, Manang, motabang sa pagluto ug pag-abiabi.
And you, Manang, will help cook and entertain.
Ug inig-abot sa pangilin,
And when the anniversary comes
dili malimtan ang pahinumdom.
I cannot forget the memories.
Didto unya sa langit, Manang Nenen,
There in heaven, Manang Nenen,
way undang ang pista sa kasingkasing.
The fiesta of the heart does not end.
Tudloi unya kami sa dalan
Teach us the road going there
kay sa pikas kalibutan,
because in the other world
amo gihapon kang pamistahan.
We will still come to your fiesta.
EL CUEZON
Abril 26, 2006
Malibacsan, Jiménez
Misamis Occidental
SULAT KANG MANANG SIDRA
Letter to Manang Sidra
Gitagbo mo ako sa imong pahiyom
You met with a smile
sa paglabay ko sa kabuntagon.
as I passed in the morning of my life.
Buraska ang maong pahiyom, katam-is
Your smiles were abundant, sweet
daw dulseng panghatag sa paskos among kabatan-on.
like candies given in the Christmases of my childhood.
Dili ko hikalimtang hapiton, kuguson
I could not forget to bring with me, carry
sa hunahuna ang pahiyom
in my mind the smile
nga imong gipabalon mo sa akong paglakaw o pag-uli.
you gave as I pass on my way to and from home.
Gikagul-an ko, gibasolan
I felt sorrow, I felt regret
kadtong sapotong panahon
of those moody times
nga wala ko matubag og tarong
when I was not able to right answer
ang inahanon mong pagtando.
your motherly greetings.
Karon, di ko na kadto makita
Now, I do not see it anymore.
kada labay ko sa imong balay.
as I pass by your house.
Lingion ko ang kagahapon
I will look back at those yesteryears
aron makit-an ug madimdim ang imong pahiyom
so I can see and feel your smile
ug madungog ang imong pangumusta
And hear your greetings.
Kadtong pahiyoma, kadtong pulonga,
Those smiles, those words
di mausab, bisan kanus-a.
will never be repeated, ever again.
EL CUEZON
Nacional, Jimenez
Misamis Occidental
UHIPAN
Centipede
Nagkutas na kos romansa sa dagang
I was panting with my romance with words
dihang nasiplatan ko ang dakong uhipan, isang dangaw kapin.
when I glanced upon a big centipede, more than a palm’s length.
Ang iyang panit daw porselanang mahalon, nagsinaw.
Its skin was like a dear porcelain, shiny,
ang iyang mga tiil nag-ilis-ilis nga bugsay
its legs were like paddles
diha sa iyang malinawong pagsuroy-suroy sa bongbong.
in its peaceful promenade in the wall.
Daw tren nga motul-id, moliko, daw igat ng halas.
Like a train which goes straight and turns wherever, like a sexy snake.
Kalami niyang haploson, palatay-latayon sa akong kalawasan.
How nice it is to touch it, let it crawl in my whole body.
Apan. . . la. . . la . . . ang ikog sa maong uhipan.
But the tail of the centipede is poisonous, poisonous.
Tingalig mapaakan ako o bisan kinsa sa among pamilya.
It might bite me or any member of my family.
Kinahanglang honosan kini sa hayop niyang kinabuhi
Its animal life must be ended
o putlan og ikog aron unya madulaan.
or its tail cut so it could be played with.
Kagilok, kahadlok, kalami baya niya diha unya sa hilakon kong panit.
How tickling, how fearful, how nice it would be to feel it in my onion skin.
Dala ang ruler, akong gidut-an ang iyang lawas, sa ikog dapit.
I pressed a ruler to its body, near the tail.
Idlas pas manantad, nakaikyas kini sa pikas lawak.
Swift as the bird manatad, it escaped into the next room.
Misunod ako, may dalang taas ng tukon.
I followed with a long pole.
Akong gidut-an ang iyang lawas aron maputol ang iyang ikog.
I pressed the pole to its body to cut its tail.
Gipaak niya ang tukon. Gipaak. Giduot pa nakog samot. Dugay.
It bit the pole. Bit. I pressed the pole harder. For a long time.
Hangtud nga gihawoy ako, gipaubos nako ang tukon.
Until I got tired. I brought down the pole.
Aron adto ko siya tiwasan sa salog.
So I can finish it in the floor.
Hunahuna ko, pidyaton na lang gayud. Apan sa usa ka pamilok,
I thought, I would finally smash him. In one click.
sa akong katingala, nawala ang uhipan. Tagolilong.
to my surprise, the centipede was lost. Like one with disappearing power.
Gisilhigan ko ang salog. Giyabyab ang mga sanina didto.
I swept the floor. I fanned it with clothes.
Gisilhigan ang mga dingding, Wala gihapon. Nakaikyas ang uhipan.
I swept the walls. Still not there. The centipede had escaped.
Buhi pa kini. Mamaak unya.
It is still alive. It might bite later.
Aduna pa kiniy kauban. Asawa o bana? Anak?
It still has company. Wife or husband? Children?
Uhipan gihapon. Modagko. Dagko. Mamaak. Mopaak. Bangis. La.
Also centipedes. Which will grow. Big. Which will bite. Will bite. Wild. Poisonous.
La pag-ayo paras katawhan.
Very poisonous for the people.
Daghang uhipan sa atong katilingban.
There are many centipedes in our society.
EL CUEZON (1987) Jimenez, Misamis Occidental
SA MAHAYAG, ZAMBOANGA DEL SUR
In Mahayag, Zamboanga del Sur
May mga pako ang iyang tudlong gilukot.
His fingers rolled, has wings.
Bato kining mitugpa sa akong apapangig.
Like stone, it perched on my jaw.
Nagbalas ang bitoon akong nakit-an
I saw stars like sand
sa malinaw, mahayag nga kagabhion sa Mahayag.
in the peaceful, bright night in Mahayag.
Sa makadiyot, nangitom ang akong tinan-awan
For seconds, my vision turned black
ug ang maong bulok magpabiling mansa
and that color will remain a stain
sa maanindot kong handurawan
of my beautiful memories
ning maong banwa.
of this town.
Amang ang akong ulo sa akong mga ngano,
My head was mute with questions of why,
ngano human sa diyutayng panagkauban
why after a short period of time being
sa lamesa ug hudyaka, nunot sa kurat ug kiat nga sonata,
in one table and joy, with the frightened and sexy music,
walay mata o pulong mahait nga gisulti
no gaze or sharp word said
sa usag usa.
to each other.
Kaha dautang ispiritong
Maybe the evil spirit
nagpuyo sa alak nga iyang gilaklak,
that dwells in the wine he had drank,
ispiritong gipaisog kaha tungod
the spirit that must have been made braver
kay siya, siya kaputol sa pusod
because he, he was the brother
sa bise-mayor ning lungsod
of the vice-mayor in this town,
Mahayag, diin ako, makausa
Mahayag, where I, once,
gilangkatag kahayag, makausa, higala.
was deprived of light, once, my friend.
EL CUEZON
Mahayag, Zamboanga del Sur.